| Symptomen tijdens een dodelijke ziekte | meer fundamentals |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
|
Wat is het? Veel dodelijke ziekten veroorzaken soortgelijke symptomen, zoals pijn, kortademigheid, spijsverteringsproblemen, incontinentie, huidafbraak en vermoeidheid. Depressie en angst, verwardheid en bewusteloosheid, en invaliditeit kunnen ook voorkomen. De symptomen kunnen meestal worden voorzien en behandeld. |
Pijn
De meeste mensen zijn bang voor pijn bij het sterven. Bijna alle mensen kunnen echter comfortabeler worden gemaakt en de meesten kunnen ook wakker blijven en betrokken blijven bij de wereld. Soms kan agressieve pijntherapie echter onvermijdelijk sedatie of verwardheid veroorzaken.
De keuze van de arts voor een pijnstiller (analgeticum) hangt grotendeels af van de intensiteit van de pijn en de oorzaak ervan, die de arts vaststelt door met de persoon te praten en hem of haar te observeren. Aspirine, acetaminofen of niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's) zijn effectief om lichte pijn te verlichten. Veel mensen hebben echter krachtigere pijnstillers zoals opioïden nodig om matige tot ernstige pijn te behandelen. Opioïden die via de mond worden gegeven, zoals oxycodon, hydromorfon, morfine en methadon, of onder de tong, zoals fentanyl, kunnen de pijn gemakkelijk en effectief gedurende vele uren verlichten. Als iemand geen opioïden via de mond of onder de tong kan innemen, worden opioïden toegediend via een huidpleister, injectie onder de huid of in een spier, rectum of continue infusie in een ader.
Adequate medicamenteuze behandeling moet vroeg worden gegeven en niet worden uitgesteld tot de pijn ondraaglijk is. Er is geen gebruikelijke dosis. Sommige mensen hebben slechts kleine doses nodig, terwijl anderen veel grotere doses nodig hebben voor hetzelfde effect. Als een lagere dosis opioïden niet langer effectief is, moeten artsen de dosis verhogen, vaak door deze te verdubbelen. Drugsverslaving kan het gevolg zijn van regelmatig opioïdengebruik, maar veroorzaakt geen problemen bij stervende mensen, behalve de noodzaak om plotselinge ontwenning en de bijbehorende ongemakkelijke symptomen te vermijden. Drugsverslaving is eenvoudigweg geen zorg als een persoon dicht bij de dood is.
Opioïden kunnen bijwerkingen veroorzaken zoals misselijkheid, sedatie, verwardheid, constipatie of een trage of oppervlakkige ademhaling (ademhalingsdepressie). De meeste van deze bijwerkingen, behalve constipatie, verdwijnen meestal na verloop van tijd of wanneer een ander opioïde wordt vervangen. Constipatie kan vaak worden geminimaliseerd door te beginnen met laxeermiddelen nog voordat opioïden worden gegeven. Opioïden kunnen soms delirium en toevallen veroorzaken. Mensen met ernstige of aanhoudende bijwerkingen of onvoldoende pijnstilling hebben vaak baat bij behandeling door een pijnspecialist.
Het gebruik van andere geneesmiddelen naast opioïden verhoogt vaak het comfort en verlaagt de opioïdendosering en de bijwerkingen. Corticosteroïden (zoals prednison of methylprednisolon) kunnen de pijn van ontsteking en zwelling verminderen. Antidepressiva (zoals nortriptyline en doxepine) of gabapentine helpt pijn te beheersen die wordt veroorzaakt door afwijkingen in de zenuwen, het ruggenmerg of de hersenen. Sommige antidepressiva zoals doxepine kunnen 's nachts worden gegeven om mensen te helpen slapen. Benzodiazepinen (zoals lorazepam) zijn nuttig voor mensen bij wie de pijn verergert door angst.
Voor ernstige pijn op één plaats kan een plaatselijk verdovingsmiddel dat in of rond een zenuw wordt geïnjecteerd (een "zenuwblokkade") door een anesthesist (een arts met speciale training in pijnbestrijding en ondersteuning van mensen tijdens een operatie) verlichting geven met weinig bijwerkingen.
Pijnverlichtende technieken (zoals geleide beelden, hypnose, acupunctuur, ontspanning en biofeedback) helpen sommige mensen. Counseling voor stress en angst kan heel nuttig zijn, net als spirituele steun van een aalmoezenier.
Kortademigheid
Hoewel het bijzonder beangstigend is voor stervende mensen, kan het gevoel van kortademigheid en moeite met ademhalen (dyspneu) meestal worden verlicht. Verschillende methoden kunnen dyspneu meestal verlichten, bijvoorbeeld door vochtophoping te verminderen, een thoraxdrain te plaatsen, de houding van de persoon te veranderen en extra zuurstof toe te dienen. Inhalatie van albuterol of corticosteroïden via de mond of via een ader kunnen een piepende ademhaling en longontsteking verlichten. Opioïden (zoals morfine) kunnen comfort bieden aan mensen met lichte, aanhoudende dyspneu, zelfs als ze geen pijn hebben. Het nemen van opioïden voor het slapen gaan kan een comfortabele slaap bevorderen door te voorkomen dat de persoon vaak wakker wordt, vechtend om adem te halen. Benzodiazepinen (zoals lorazepam) helpen vaak de angst te verlichten die wordt veroorzaakt door dyspneu. Andere nuttige maatregelen zijn een koele tocht door een open raam of ventilator en een kalmerende aanwezigheid.
Als deze behandelingen niet effectief zijn, zijn de meeste artsen die in hospice programma's werken het erover eens dat een persoon die lijdt door moeite met ademhalen een opioïdendosis moet kunnen kiezen die hoog genoeg is om de perceptie van dyspneu te verlichten, zelfs als de persoon bewusteloos zou kunnen raken. Iemand die dyspneu aan het einde van het leven wil vermijden, moet ervoor zorgen dat de arts dit symptoom volledig behandelt, zelfs als zo'n behandeling tot bewusteloosheid leidt of de dood enigszins bespoedigt.
Problemen met de spijsvertering
Problemen met de spijsvertering, zoals een droge mond, misselijkheid, constipatie, moeite met slikken en verlies van eetlust, komen vaak voor bij mensen die erg ziek zijn. Sommige van deze problemen worden veroorzaakt door de ziekte. Andere, zoals constipatie, kunnen bijwerkingen van medicijnen zijn.
Droge mond
Een droge mond kan worden verlicht met natte wattenstaafjes, ijssnippers of harde snoepjes. Verschillende in de handel verkrijgbare producten kunnen gesprongen lippen verzachten. Om gebitsproblemen te voorkomen, moet de zorgverlener de tanden van de persoon poetsen of regelmatig mondsponzen gebruiken om de tanden, het tandvlees, de binnenkant van de wangen en de tong te reinigen.
Misselijkheid en braken
Deze kunnen worden veroorzaakt door medicijnen, een darmobstructie, maagstoornissen, een chemische onevenwichtigheid, verhoogde druk in de schedel (die optreedt bij bepaalde hersentumoren), of vele gevorderde ziekten. Identificeerbare oorzaken van misselijkheid of braken moeten meestal worden behandeld. Het kan zijn dat een arts van medicatie moet veranderen of een medicijn tegen misselijkheid (anti-emetica) moet voorschrijven.
Een darmobstructie kan misselijkheid en braken veroorzaken. De meest voorkomende oorzaak van een darmobstructie aan het einde van het leven is abdominale kanker. Misselijkheid en braken veroorzaakt door een darmobstructie kunnen minder hinderlijk zijn wanneer ze behandeld worden met anti-emetica en soms corticosteroïden of andere geneesmiddelen. Symptoomverlichting kan echter slechts tijdelijk zijn. Als medicijnen geen effect hebben, kan soms worden geprobeerd om continu maagsecreties af te zuigen met een buis die via de neus in de maag wordt ingebracht (nasogastrische buis). Chirurgische reparatie kan nodig zijn om een obstructie te openen. Afhankelijk van de algemene toestand van de persoon, de waarschijnlijke levensverwachting en de reden van de obstructie, kan een operatie echter meer kwaad dan goed doen. Opioïden zijn nuttig voor pijnbestrijding.
Constipatie
Constipatie is erg ongemakkelijk en komt vaak voor bij stervende mensen. Een beperkte inname van voedsel, vocht en voedingsvezels, een gebrek aan lichaamsbeweging en bepaalde medicijnen zoals opioïden veroorzaken een trage darm. Buikkrampen kunnen optreden. Een kuur van ontlastingverzachters, laxeermiddelen, zetpillen en klysma's kan nodig zijn om constipatie te verlichten, vooral als dit wordt veroorzaakt door opioïden. Verlichting van constipatie is meestal gunstig, zelfs in een laat stadium van de ziekte.
Moeite met slikken
Moeite met slikken (dysfagie) komt voor bij sommige mensen, vooral na een beroerte, en bij mensen met gevorderde dementie of is het gevolg van een obstructie van de buis die de keel met de maag (slokdarm) verbindt bij kanker. Soms kan de persoon veilig slikken door een bepaalde lichaamshouding aan te houden tijdens het eten of door alleen voedsel te eten dat makkelijk door te slikken is. Hoewel mensen die niet dicht bij de dood zijn en moeite hebben met slikken hun arts kunnen vragen naar de voordelen van en problemen veroorzaakt door voedingssonde, wordt een voedingssonde meestal niet geplaatst als mensen dichter bij de dood zijn of ernstige dementie hebben.
Verlies van eetlust
Verlies van eetlust (anorexia) treedt uiteindelijk op bij de meeste mensen die sterven. Veel aandoeningen die een slechte voedsel- en vloeistofinname veroorzaken kunnen worden verlicht, waaronder ontsteking van het maagslijmvlies, constipatie, kiespijn, een gistinfectie in de mond, pijn en misselijkheid. Sommige mensen hebben baat bij eetlustopwekkende middelen zoals corticosteroïden die via de mond worden ingenomen (dexamethason of prednison), megestrol of dronabinol. Mensen die bijna sterven hoeven zichzelf niet te dwingen om te eten, maar ze kunnen vooral genieten van het eten van kleine hoeveelheden van hun favoriete zelfgemaakte gerechten.
Als de dood niet binnen enkele uren of dagen wordt verwacht, kan kunstmatige voeding of hydratatie - via een ader (intraveneus) of via een nasogastrische sonde - ook gedurende een beperkte tijd worden geprobeerd om te zien of het comfort, de mentale helderheid of de energie van de persoon verbetert. Vaak treedt er geen verbetering op en daarom kiezen veel mensen ervoor om niet door te gaan. De stervende en familieleden moeten een duidelijke afspraak hebben met de arts over wat ze proberen te bereiken met deze maatregelen en wanneer de kunstmatige voeding en hydratatie gestopt moeten worden als ze niet helpen.
Tijdens de laatste dagen van het leven is verlies van eetlust heel gewoon en het veroorzaakt geen extra lichamelijke problemen of lijden, ook al kan het gebrek aan eten of drinken van de zieke familieleden verdrietig maken. Het verlies van eetlust helpt mensen waarschijnlijk zelfs om comfortabeler te sterven. Als het hart en de nieren falen, veroorzaakt een anders normale inname van vloeistoffen vaak dyspneu omdat vocht zich ophoopt in de longen. Een verminderde inname van voedsel en vloeistoffen kan de noodzaak voor afzuigen verminderen omdat er minder vocht in de keel zit en kan de pijn verminderen bij mensen met kanker omdat er minder zwelling is rond tumoren. Uitdroging kan het lichaam zelfs helpen grotere hoeveelheden van de natuurlijke pijnverlichtende chemicaliën (endorfine) vrij te geven. Daarom moeten stervende mensen meestal niet gedwongen worden om te eten of te drinken, vooral niet als dit dwangmaatregelen, intraveneuze of nasogastrische tubes of ziekenhuisopname vereist.
Incontinentie
Veel stervende mensen verliezen het vermogen om de darm- en blaasfunctie onder controle te houden (incontinentie), door de ziekte of door algemene zwakte. Wegwerpluiers voor volwassenen en hygiënische maatregelen kunnen het probleem meestal oplossen. Incontinente mensen moeten zo droog mogelijk worden gehouden, meestal door regelmatig beddengoed en luiers te verschonen. Een katheter (een buisje dat in de blaas wordt geplaatst) verhoogt het risico op een urineweginfectie en mag alleen worden gebruikt als bedverschoning pijn veroorzaakt of als stervende mensen of hun familieleden hier sterk de voorkeur aan geven.
Doorligwonden
Stervende mensen zijn gevoelig voor doorligwonden (ook wel decubitus of doorligwonden genoemd), die ongemak veroorzaken en tot infecties kunnen leiden. Mensen die erg ziek zijn, weinig bewegen, aan bed gekluisterd zijn, incontinent zijn, slecht gevoed worden of veel zitten, lopen het grootste risico. Gewone druk op de huid door zitten of bewegen over lakens kan de huid scheuren of beschadigen. Alles moet in het werk worden gesteld om decubitus te voorkomen door de huid te beschermen en rode of beschadigde huid onmiddellijk aan de arts of verpleegkundige te melden. Incontinente mensen moeten zo droog mogelijk worden gehouden. Om de 2 uur van houding veranderen verkleint de kans op decubitus. Een speciale matras of een continu opgeblazen luchtgeveerd bed kan ook helpen.
Vermoeidheid
De meeste dodelijke ziekten veroorzaken vermoeidheid. Iemand die stervende is kan proberen energie te sparen voor activiteiten die er echt toe doen. Vaak is het niet essentieel om naar de dokter te gaan of door te gaan met een oefening die niet meer helpt, vooral als dit de energie wegneemt die nodig is voor meer bevredigende activiteiten. Soms helpen stimulerende medicijnen.
Depressie en angst
Je verdrietig voelen bij het overwegen van het levenseinde is een natuurlijke reactie, maar dit verdriet is geen depressie. Mensen die depressief zijn, hebben meestal geen interesse in wat er gaande is en zien misschien alleen de sombere kant van het leven of voelen geen emoties. Psychologische ondersteuning bieden en mensen hun zorgen en gevoelens laten uiten zijn meestal de beste aanpak. Een ervaren maatschappelijk werker, arts, verpleegkundige of aalmoezenier kan helpen met deze zorgen. Stervende mensen en hun familie moeten met de dokter praten over dergelijke gevoelens zodat depressie kan worden gediagnosticeerd en behandeld. Behandeling (meestal een combinatie van antidepressiva en begeleiding) is vaak effectief, zelfs in de laatste weken van het leven, omdat het de kwaliteit van de resterende tijd verbetert.
Angst is meer dan normale zorgen: Angst is je zo bezorgd en angstig voelen dat het de dagelijkse activiteiten verstoort. Je niet geïnformeerd of overweldigd voelen kan angst veroorzaken, die verlicht kan worden door zorgverleners om meer informatie of hulp te vragen. Mensen die normaal gesproken angstig zijn in periodes van stress, zullen waarschijnlijk eerder angstig zijn als ze sterven. Strategieën die mensen in het verleden hebben geholpen, zoals geruststelling, medicijnen en het kanaliseren van zorgen naar productieve bezigheden, zullen hen waarschijnlijk ook helpen tijdens het sterven. Stervende mensen die last hebben van angst moeten hulp krijgen van een therapeut en kunnen angstremmers nodig hebben.
Verwarring en bewusteloosheid
Mensen die erg ziek zijn, raken gemakkelijk in de war. Verwarring kan worden veroorzaakt door een medicijn, een kleine infectie, een chemische onevenwichtigheid of zelfs een verandering in leefomstandigheden. Geruststelling en heroriëntatie kunnen de verwardheid verlichten, maar de arts moet nagaan of er behandelbare oorzaken zijn. Mensen die erg in de war zijn moeten misschien licht gesedeerd worden of voortdurend door een verzorger worden bijgestaan.
Een stervende persoon die verward is, begrijpt het sterven misschien niet en is zich vaak niet bewust van enige verwarring. Dicht bij de dood heeft een verward persoon soms verrassende periodes van helder denken. Deze perioden kunnen heel betekenisvol zijn voor familieleden, maar kunnen verkeerd worden opgevat als verbetering. De familie moet voorbereid zijn op de mogelijkheid van zulke perioden, maar moet er niet op rekenen dat ze zich voordoen.
Bijna de helft van de stervende mensen is het grootste deel van de tijd bewusteloos tijdens hun laatste dagen. Als familieleden geloven dat een bewusteloos stervende persoon nog kan horen, kunnen ze afscheid nemen alsof de persoon hen hoort. Bewusteloos wegdromen is een vredige manier om te sterven, vooral als de persoon en de familie vrede hebben en alle plannen zijn gemaakt.
Stress
Sommige mensen sterven vredig, maar de meeste stervende mensen en hun familieleden hebben stressvolle periodes. De dood is vooral stressvol als interpersoonlijke conflicten stervende mensen en familieleden ervan weerhouden om hun laatste momenten samen in vrede te delen. Zulke conflicten kunnen leiden tot overmatig schuldgevoel of onvermogen om te rouwen bij nabestaanden en kunnen angst veroorzaken bij stervende mensen. Een familielid dat thuis voor een stervend familielid zorgt, kan fysieke en emotionele stress ervaren. Gewoonlijk kan stress bij stervende mensen en familieleden enigszins verlicht worden met counseling of korte psychotherapie. Diensten van de gemeenschap kunnen beschikbaar zijn om de last van de verzorger te verlichten. Als een verzorger kalmerende middelen krijgt voorgeschreven, moeten deze meestal spaarzaam en kort worden ingenomen.
Wanneer een partner overlijdt, kan de overlevende overweldigd worden door het moeten nemen van beslissingen over juridische of financiële zaken of het huishouden. Bij een ouder echtpaar kan de dood van de een de denkstoornis van de overlevende onthullen, waarvoor de overleden partner had gecompenseerd. Als zo'n situatie wordt vermoed, moeten vrienden en familie het zorgteam hiervan op de hoogte brengen voordat het overlijden plaatsvindt, zodat de nodige middelen kunnen worden verkregen om onnodig lijden en disfunctioneren te voorkomen.
Wist u dat...
|
Bronnen:
| Laatste wijziging: 01 november 2023 |