| Diagnose van infectieziekten | meer infecties |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
Let op: in deze pagina moeten nog de broodnodige links worden aangebracht.
Infectieziekten worden veroorzaakt door micro-organismen, zoals bacteriën, virussen, schimmels en parasieten.
Artsen vermoeden een infectie op basis van de symptomen van de persoon, de resultaten van lichamelijk onderzoek en risicofactoren. Eerst bevestigen artsen dat de persoon een infectie heeft in plaats van een ander soort ziekte. Iemand die hoest en ademhalingsmoeilijkheden heeft, kan bijvoorbeeld een longontsteking hebben. De persoon kan echter ook astma of hartfalen hebben, die niet worden veroorzaakt door een infectie. Bij zo'n persoon kan een röntgenfoto van de borstkas artsen helpen om longontsteking te onderscheiden van de andere mogelijke aandoeningen.
Zodra artsen bevestigen dat de persoon een infectie heeft, moeten ze meestal weten welk specifiek micro-organisme de infectie veroorzaakt. Veel verschillende micro-organismen kunnen een bepaalde infectie veroorzaken. Longontsteking kan bijvoorbeeld worden veroorzaakt door virussen, bacteriën of, in zeldzame gevallen, schimmels. De behandeling is voor elk micro-organisme anders.
Veel verschillende soorten laboratoriumtests kunnen micro-organismen identificeren. Voor laboratoriumtests wordt een bloed-, urine-, sputum- of ander lichaamsvocht of weefselmonster gebruikt. Dit monster kan
- gekleurd en onder een microscoop onderzocht worden
- gekweekt (geplaatst in omstandigheden die de groei van micro-organismen bevorderen)
- getest op antilichamen (moleculen die door het immuunsysteem van de persoon worden geproduceerd als reactie op het micro-organisme)
- getest op antigenen van een micro-organisme (moleculen van het micro-organisme die een immuunrespons in het lichaam kunnen uitlokken)
- getest op genetisch materiaal (zoals DNA of RNA) van het micro-organisme
Geen enkele test kan elk micro-organisme identificeren en tests die goed werken voor het ene micro-organisme werken vaak niet goed voor een ander micro-organisme. Artsen moeten de test kiezen op basis van de micro-organismen waarvan ze denken dat ze het meest waarschijnlijk een aandoening veroorzaken.
Soms worden er verschillende testen gedaan, meestal in een bepaalde volgorde, gebaseerd op de resultaten van de vorige test. Elke test beperkt de mogelijkheden verder. Als niet de juiste test wordt gedaan, kan het zijn dat artsen de oorzaak van de infectie niet vinden.
Als een micro-organisme is geïdentificeerd, kunnen artsen tests doen om te bepalen welke medicijnen het meest effectief zijn tegen het micro-organisme (gevoeligheidstests) en kan er sneller een effectieve behandeling worden gestart.
Monsters voor testen
Er wordt een monster genomen van een deel van het lichaam van de persoon dat waarschijnlijk het micro-organisme bevat waarvan vermoed wordt dat het de infectie veroorzaakt. De monsters kunnen het volgende omvatten:
- bloed
- sputum
- urine
- ontlasting
- weefsel
- hersenvocht
- slijm uit de neus, keel of genitaliën
Sommige monsters die voor onderzoek worden opgestuurd, zoals sputum, ontlasting en slijm uit de neus of keel, bevatten normaal gesproken veel soorten bacteriën die geen ziekte veroorzaken. Artsen moeten onderscheid maken tussen deze bacteriën en de bacteriën die de ziekte van de persoon kunnen veroorzaken.
Andere monsters komen uit gebieden die normaal geen micro-organismen bevatten (die steriel zijn), zoals urine, bloed of cerebrospinaal vocht (het vocht dat de hersenen en het ruggenmerg omgeeft). Het vinden van bacteriën in dergelijke monsters is abnormaal zolang het gebied waar het monster is genomen eerst is gereinigd met een antisepticum om besmetting te voorkomen.
Kleuring en onderzoek met een microscoop
Artsen kunnen soms een micro-organisme identificeren door het simpelweg onder een microscoop te bekijken.
De meeste monsters worden behandeld met kleurstoffen. Vlekken zijn speciale kleurstoffen die de micro-organismen kleuren, waardoor ze afsteken tegen de achtergrond. Sommige micro-organismen hebben een kenmerkende grootte, vorm en kleur waardoor artsen ze kunnen herkennen.
Veel micro-organismen lijken echter op elkaar en kunnen niet met een microscoop worden onderscheiden. Er moeten er ook genoeg van zijn en ze moeten groot genoeg zijn om met een microscoop te kunnen worden gezien. Virussen kunnen bijvoorbeeld niet met een microscoop worden geïdentificeerd omdat ze te klein zijn.
Voor bacteriën gebruiken artsen vaak eerst een Gram-kleuring (een violetkleurige kleuring). Bacteriën worden als volgt ingedeeld:
- gram-positief (ze zien er blauw uit omdat ze de violette Gram-kleuring vasthouden)
- gram-negatief (ze zien er rood uit omdat ze de vlek niet vasthouden)
Artsen kunnen soms beslissen welke antibiotica ze moeten gebruiken op basis van het feit of bacteriën Gram-positief of Gram-negatief zijn. Gram-positieve en gram-negatieve bacteriën zijn meestal gevoelig voor verschillende groepen antibiotica.
Naast de Gram-kleuring kunnen ook andere kleuringen worden gebruikt, afhankelijk van de micro-organismen waarvan gedacht wordt dat ze aanwezig zijn.
Kweek van micro-organismen
Veel monsters bevatten te weinig micro-organismen om met een microscoop te zien of met andere tests te identificeren. Daarom proberen artsen meestal om het micro-organisme in een laboratorium te kweken (kweek genoemd) totdat er genoeg zijn om te identificeren.
Het monster wordt op een steriele schaal (plaat) of in een reageerbuis geplaatst die specifieke voedingsstoffen bevat om de groei van micro-organismen aan te moedigen. Afhankelijk van het micro-organisme waarvan artsen vermoeden dat het de infectie veroorzaakt, worden verschillende voedingsstoffen gebruikt. Vaak voegen artsen stoffen toe aan het schaaltje of de reageerbuis om de groei te stoppen van micro-organismen die niet de ziekte veroorzaken die artsen vermoeden.
Veel micro-organismen, zoals de bacteriën die urineweginfecties of keelontsteking veroorzaken, kunnen gemakkelijk in een kweek worden gekweekt. Sommige bacteriën, zoals de bacterie die syfilis veroorzaakt, kunnen helemaal niet gekweekt worden. Andere bacteriën, zoals de tuberculosebacterie, en schimmels kunnen worden gekweekt, maar het duurt weken voordat ze groeien. Sommige virussen kunnen gekweekt worden, maar veel virussen niet.
Nadat de micro-organismen gekweekt zijn, worden er testen gedaan om ze te identificeren en om de gevoeligheid voor en gevoeligheid voor antimicrobiële geneesmiddelen te bepalen.
Testen van de gevoeligheid van een micro-organisme voor antimicrobiële middelen
Hoewel artsen over het algemeen weten welke antimicrobiële geneesmiddelen effectief zijn tegen verschillende micro-organismen, ontwikkelen micro-organismen voortdurend resistentie tegen geneesmiddelen die voorheen effectief waren. Daarom worden gevoeligheidstesten gedaan om te bepalen hoe effectief verschillende antimicrobiële geneesmiddelen zijn tegen het specifieke micro-organisme dat de persoon infecteert. Deze tests helpen artsen te bepalen welk medicijn ze moeten gebruiken voor de infectie van een bepaalde persoon (zie Antibioticum kiezen).
Voor gevoeligheidstests worden vaak kweken gebruikt. Zodra een micro-organisme in een kweek is gekweekt, voegen artsen verschillende antimicrobiële geneesmiddelen toe om te zien welke het micro-organisme doden. Ze testen ook hoe gevoelig het micro-organisme is voor een medicijn, dat wil zeggen of er een kleine of grote hoeveelheid van een medicijn nodig is om het micro-organisme te doden (gevoeligheidstest). Als er een grote hoeveelheid nodig is om het micro-organisme in het laboratorium te doden, gebruiken artsen dat medicijn meestal niet.
Soms kunnen genetische testen worden gebruikt om genen in het micro-organisme op te sporen die resistentie tegen bepaalde antimicrobiële geneesmiddelen veroorzaken. Meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA)-bacteriën kunnen bijvoorbeeld worden geïdentificeerd door te testen op het mecA-gen.
Omdat gevoeligheidstesten in het laboratorium worden uitgevoerd, komt het resultaat niet altijd overeen met wat er in het lichaam van de persoon gebeurt wanneer een geneesmiddel wordt toegediend. Factoren die te maken hebben met de persoon die het geneesmiddel krijgt, kunnen de werkzaamheid van een geneesmiddel beïnvloeden (zie ook Overzicht van reacties op geneesmiddelen). Hieronder vallen de volgende:
- hoe goed het immuunsysteem van de persoon werkt
- hoe oud de persoon is
- of de persoon andere aandoeningen heeft
- hoe het lichaam van de persoon het geneesmiddel opneemt en verwerkt
Testen die genetisch materiaal in micro-organismen detecteren|
Sommige micro-organismen, zoals de bacterie die syfilis veroorzaakt, kunnen niet worden gekweekt. Om dergelijke infecties te diagnosticeren, kunnen artsen verschillende tests gebruiken die immunologische tests worden genoemd. Deze testen detecteren een van het volgende:
- antilichamen, geproduceerd door het immuunsysteem van de persoon als reactie op het micro-organisme
- de antigenen van een micro-organisme (de moleculen van het organisme die een immuunrespons in het lichaam opwekken)
Antibodytests
Antilichaamtesten worden meestal uitgevoerd op een bloedmonster van de geïnfecteerde persoon, omdat antilichamen in het bloed circuleren. Ze kunnen ook worden uitgevoerd op monsters van hersenvocht of andere lichaamsvloeistoffen.
Antilichamen zijn stoffen die door het immuunsysteem van een persoon worden aangemaakt om zich te helpen verdedigen tegen infecties. Ze worden geproduceerd door bepaalde soorten witte bloedcellen wanneer deze witte bloedcellen een vreemde stof of cel tegenkomen. Het duurt meestal enkele dagen om een antilichaam te produceren.
Een antilichaam herkent en richt zich op de specifieke vreemde stof (antigeen) die de aanmaak heeft uitgelokt, dus elk antilichaam is uniek, gemaakt voor een specifiek type (soort) micro-organisme. Als iemand antilichamen heeft tegen een bepaald micro-organisme, betekent dit dat de persoon is blootgesteld aan dat micro-organisme en een immuunrespons heeft geproduceerd. Maar omdat veel antilichamen in de bloedbaan blijven lang nadat een infectie is verdwenen, betekent het vinden van antilichamen tegen een micro-organisme niet noodzakelijk dat de persoon nog steeds geïnfecteerd is. De antilichamen kunnen overblijven van een eerdere infectie.
Artsen kunnen op verschillende antilichamen testen, afhankelijk van welke infecties ze waarschijnlijk verwachten. Soms testen artsen alleen of een antistof aanwezig is of niet. Maar meestal proberen ze te bepalen hoeveel antilichamen er aanwezig zijn. Ze bepalen de hoeveelheid antilichamen door het monster herhaaldelijk tot de helft te verdunnen totdat het niet langer positief test op de antilichamen. Hoe meer verdunningen er nodig zijn tot de test negatief is, hoe meer antilichaam er in het monster van de besmette persoon zat.
Omdat het enkele dagen tot weken duurt voordat het immuunsysteem voldoende antilichamen produceert om te kunnen worden gedetecteerd, kan de diagnose van een infectie vertraging oplopen. Antilichaamtesten die direct na het ziek worden worden uitgevoerd worden, zijn vaak negatief. Daarom kunnen artsen onmiddellijk een monster nemen en enkele weken later nog een monster om te zien of de antilichaamspiegels gestegen zijn. Als de antilichaamniveaus laag zijn bij de eerste test nadat mensen ziek zijn geworden, wijst het vinden van een stijging in de antilichaamniveaus enkele weken later op een actieve, huidige of recente (in plaats van een eerdere) infectie.
Antigeentesten
Antigenen zijn stoffen die een immuunrespons in het lichaam kunnen uitlokken. Micro-organismen (en alle cellen) hebben antigenen op hun oppervlak en in hun lichaam. Elk type micro-organisme heeft verschillende, unieke antigenen. Het vinden van een van die antigenen betekent dus dat er een specifiek micro-organisme aanwezig is. Antigeentesten detecteren de aanwezigheid van een micro-organisme direct, zodat artsen snel een infectie kunnen vaststellen zonder te wachten tot iemand antilichamen aanmaakt als reactie op het micro-organisme. Deze tests kunnen ook worden gebruikt bij mensen bij wie het immuunsysteem niet veel antilichamen kan aanmaken, zoals mensen die onlangs een beenmergtransplantatie hebben ondergaan of die aids hebben.
Om antigeentesten uit te voeren, nemen artsen een monster van een persoon en mengen dit met een testantilichaam tegen het verdachte micro-organisme. Als er antigenen van dat micro-organisme in het monster van de persoon zitten, hechten ze zich aan het testantilichaam. Er kunnen verschillende methoden worden gebruikt om de combinatie antigeen-antilichaam te detecteren. Maar welke methode ook wordt gebruikt, de aanwezigheid van het antigeen betekent dat het micro-organisme aanwezig is en waarschijnlijk de oorzaak is van de infectie.
Tests die genetisch materiaal in micro-organismen detecteren
Tests die genetisch materiaal van micro-organismen detecteren heten:
- tests op basis van nucleïnezuur
Als een micro-organisme moeilijk te kweken of te identificeren is met andere methoden, kunnen artsen tests uitvoeren om stukjes genetisch materiaal van het micro-organisme te identificeren. Dit genetisch materiaal bestaat uit nucleïnezuren: desoxyribonucleïnezuur (DNA) of ribonucleïnezuur (RNA). Een deel van het DNA en RNA in elk organisme is uniek voor dat organisme. Het vinden van een deel van dat DNA of RNA betekent dus dat er een specifiek micro-organisme aanwezig is.
De polymerasekettingreactie (PCR) is een voorbeeld van dit type test. De PCR-techniek wordt gebruikt om veel kopieën van een gen van een micro-organisme te maken, waardoor het micro-organisme veel gemakkelijker te identificeren is.
Elke genetische test is specifiek voor slechts één specifiek micro-organisme. Dat wil zeggen, een genetische test voor hepatitis C virus detecteert alleen dat virus en geen ander. Deze tests worden dus alleen gedaan als een arts al een bepaalde ziekte vermoedt.
De meeste op nucleïnezuur gebaseerde testen zijn ontworpen om de aanwezigheid van een micro-organisme vast te stellen (kwalitatieve testen genoemd). Voor bepaalde infecties, zoals HIV en hepatitis C, kunnen de tests echter ook meten hoeveel van het genetisch materiaal van het micro-organisme aanwezig is (kwantitatieve tests genoemd) en zo bepalen hoe ernstig de infectie is. Kwantitatieve tests kunnen ook worden gebruikt om te controleren hoe goed de behandeling werkt.
Tests op basis van nucleïnezuur kunnen soms worden gebruikt om de micro-organismen te controleren op genen of genmutaties die het micro-organisme resistent maken tegen een geneesmiddel. Deze tests zijn echter niet volledig nauwkeurig omdat niet alle resistentiemutaties bekend zijn. De tests kunnen dus niet controleren op alle genen voor resistentie die aanwezig kunnen zijn. Bovendien zijn deze testen duur, niet overal verkrijgbaar en slechts voor een paar micro-organismen beschikbaar.
Andere tests die worden gebruikt om micro-organismen te identificeren
Tests die bepaalde andere unieke kenmerken van micro-organismen identificeren, worden ook wel
- identificatietests zonder nucleïnezuur
Deze testen worden zo genoemd omdat ze niet gebaseerd zijn op het identificeren van het genetisch materiaal van het micro-organisme, dat bestaat uit nucleïnezuren (DNA en RNA).
Er kunnen bijvoorbeeld tests worden gedaan om het volgende te identificeren:
- de stoffen waar het micro-organisme in kan groeien of het beste in groeit wanneer het wordt gekweekt
- enzymen die door het micro-organisme worden geproduceerd (waardoor het micro-organisme cellen kan infecteren of zich sneller door weefsels kan verspreiden)
- andere stoffen in het micro-organisme (zoals eiwitten en vetzuren) die helpen het micro-organisme te identificeren
Wist u dat...
|
Bronnen:
| Colofon Disclaimer Privacy Zoeken Copyright © 2002- G. Speek |