Pieterman meer additioneel  meer verwonding, vergiftiging  

Wat is het?
Weleens gestoken door een pieterman? Dat vergeet je nooit meer. De zeevis komt steeds vaker onze kant op en de kans om slachtoffer te worden van zijn stekel wordt dus iets groter. Zo bestrijd je de (ondraaglijke) pijn.

Kleine pietermannen zijn er altijd geweest aan onze kust. Je hebt ongetwijfeld ooit over een kleine pieterman heen gelopen op het strand, zegt Willem Dekker. Hij is gepensioneerd bioloog en gespecialiseerd in onder meer visbestanden en mariene ecosystemen.

“De normale positie van een pieterman is ingegraven in het zand. Je loopt er straal overheen. Daar kiest de pieterman voor, want hij raakt zelf ook beschadigd als hij moet steken. Een pieterman denkt: ik leg mijn vinnetjes wel even plat, loop maar over me heen.”

Maar de zaak verandert als er wordt gegraven of gevist. Als je kuilen graaft, dan kun je 'm tegenkomen. En je moet ook goed uitkijken als er eentje in je schepnet zit. Dekker vist zelf graag en komt de pieterman regelmatig tegen. "Als ik 'm terugleg op het zand moet ik ontzettend goed letten op mensen die in de buurt zijn. Ik moet koste wat kost een steek vermijden want die is ongelofelijk pijnlijk en zeker voor kinderen is dat afschuwelijk."

Maar wees niet bang dat elk kind dat met z'n emmertje en schepje aan het graven is een pieterman tegenkomt. Dat is echt onwaarschijnlijk, zegt Dekker. "Ik denk dat het merendeel van de steken plaatsvindt omdat iemand probeert de vis beet te pakken, weg te gooien, zijn kind te beschermen, zoiets. Niet omdat je er per ongeluk tegenaan stoot. De pieterman steekt niet meteen."

   Zeven harde stekels   
Een kleine pieterman - er zijn ook grote pietermannen, maar die zwemmen niet in kustwateren - steekt met zijn gifstekels. Er zitten vijf, zes of zeven stekels op de rugvin en één achter zijn kieuwen. Ze zijn van been en zijn dus hard. Zo doorboren ze gemakkelijk je voetzool of een waterschoentje. Met hun stekels injecteren ze het gif in je lichaam.

In de Europese handleiding voor strandhulpverlening en EHBO wordt de pijn omschreven als "onmenselijk scherp", erger dan een breuk of snijwond. Vooral omdat de pijn ineens komt, zonder waarschuwing.

De Nederlandse artsen Nicolette Noorda en Just Eekhof schrijven erover in het wetenschappelijke tijdschrift Huisarts&Wetenschap. "De steek van een pieterman veroorzaakt een zeer hevige, progressieve, brandende pijn die als ondraaglijk wordt omschreven."

   Zo behandel je een steek   
Ben je gestoken? Dompel de plek dan direct in heet water. "Het water moet zo heet zijn dat je het nog maar net aankan, feitelijk een beginnende brandwond. Dan pas wordt het gif afgebroken", zegt Dekker, die zelf overigens een effectievere methode heeft. "Ik snap dat niet iedereen dit durft, maar het werkt wel het beste: een brandende sigaret uitduwen op het steekwondje. De pijn verdwijnt dan snel, al krijg je wel een brandwond. Die is veel minder pijnlijk dan de pietermansteek, maar je moet het goed doen. De sigaret er echt helemaal in uitduwen."

Bezoek nadat je de steek in heet water gedompeld hebt alsnog een huisarts. Die kan bijhouden of de situatie erger wordt en kan eventueel verdoving geven.

Dekker is ooit zelf gestoken. Hij herinnert zich alleen nog dat hij met koorts op bed lag. "De reden dat ik me ooit ben gaan verdiepen in de pieterman is een Urker visser die na de steek een heftige reactie kreeg. Het tastte zijn zenuwstelsel zo aan dat zijn hersenen erdoor beschadigd raakten en hij blind en verlamd raakte. Dat was een visser die echt wel weet hoe je met deze vis moet omgaan, geen doorsnee badgast die iets doms deed."

Zo'n ernstige reactie, die anafylaxie wordt genoemd, komt extreem zelden voor bij pietermansteken. Maar het kán. "Ga meteen naar de dokter als je je echt ziek en misselijk voelt", zegt Dekker. "Zo'n ernstige systemische reactie is zeldzaam, maar kan je in principe wel overkomen."

En een kwallenbeet? "Aan de Nederlandse kust zijn het de kompaskwal en de haarkwal die steken. Het beste wat je bij zo'n beet kunt doen is met zand hard over de huid schuren. De beet van een kwal is heel oppervlakkig. De pijn is even vervelend, maar stelt niets voor vergeleken met de pieterman."

Ernst Brokmeier, woordvoerder bij de Reddingsbrigade, ziet ondanks een stijging van het aantal pietermannen geen duidelijke stijging in het aantal gemelde steekincidenten. "Het gaat landelijk om slechts enkele EHBO-gevallen per jaar." Er is volgens Brokmeier vooralsnog geen aanleiding om badgasten extra voorlichting of waarschuwingen te geven.

Het aantal pietermannen in de Noordzee stijgt, blijkt uit onderzoek van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) uit 2019. Tijdens wetenschappelijke expedities vonden ze 78 kleine pietermannen in de Noordzee. Dit zijn er vijf keer meer dan in 1999. De stijging komt door het opwarmende water, stelt het VLIZ. Daardoor verplaatsen allerlei warmwatersoorten zich naar het noorden. Ook het aantal ribkwallen en heremietkreeften is toegenomen.

Bronnen:

   Einde van de pagina