| Voorzorgsmaatregelen bij receptvrije geneesmiddelen | meer speciale-onderwerpen |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
Let op: in deze pagina moeten nog de broodnodige links worden aangebracht.
|
Wat is het?
Bepaalde groepen mensen, zoals zeer jonge, zeer oude, zeer zieke, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, zijn kwetsbaarder voor schade door geneesmiddelen, waaronder vrij verkrijgbare geneesmiddelen (OTC). Wanneer deze mensen geneesmiddelen gebruiken, moeten speciale voorzorgsmaatregelen worden genomen, waaronder toezicht van een arts. Om gevaarlijke interacties tussen geneesmiddelen te voorkomen, moeten mensen een apotheker of arts raadplegen voordat ze tegelijkertijd geneesmiddelen op recept en vrij verkrijgbare geneesmiddelen gebruiken. Mensen met chronische aandoeningen moeten ook een apotheker of arts raadplegen. OTC-geneesmiddelen zijn niet bedoeld om ernstige aandoeningen te behandelen en kunnen sommige aandoeningen verergeren. Een onverwachte reactie, zoals huiduitslag of slapeloosheid, is een signaal om onmiddellijk te stoppen met het innemen van het geneesmiddel en medisch advies in te winnen. |
Kinderen
Het lichaam van kinderen metaboliseert en reageert anders op geneesmiddelen dan het lichaam van volwassenen. Een geneesmiddel kan jarenlang door veel mensen worden gebruikt voordat de gevaren voor kinderen worden ontdekt. Het duurde bijvoorbeeld jaren voordat onderzoekers bevestigden dat het risico op het syndroom van Reye verband hield met het gebruik van aspirine bij kinderen die waterpokken of griep hadden. Artsen en ouders zijn vaak verbaasd dat de meeste vrij verkrijgbare geneesmiddelen, zelfs die met aanbevolen doseringen voor kinderen, niet grondig zijn getest bij kinderen. De effectiviteit van sommige middelen tegen hoest en verkoudheid is niet bewezen, vooral niet bij kinderen, zodat het geven van deze medicijnen aan kinderen hen onnodig kan blootstellen aan de schadelijke effecten van een medicijn en geldverspilling kan zijn.
Een kind de juiste dosis geven kan lastig zijn. Hoewel de doses voor kinderen vaak worden uitgedrukt in leeftijdsgroepen (bijvoorbeeld kinderen van 2 tot 6 jaar of van 6 tot 12 jaar), is leeftijd niet het beste criterium. Kinderen kunnen binnen elke leeftijdsgroep sterk in grootte verschillen, dus experts adviseren om het gewicht van het kind te gebruiken om de dosering van OTC-geneesmiddelen te bepalen.
Als het etiket geen instructies geeft over de hoeveelheid geneesmiddel die aan het kind moet worden gegeven, moeten ouders er niet naar raden. Bij twijfel moeten ouders een apotheker of arts raadplegen. Zulk overleg kan voorkomen dat een kind een gevaarlijk geneesmiddel krijgt of een gevaarlijk hoge dosis van een mogelijk nuttig geneesmiddel.
Veel geneesmiddelen voor de behandeling van kinderen worden in vloeibare vorm geleverd. Hoewel het etiket duidelijke richtlijnen moet geven over de dosis, kan een kind de verkeerde dosis krijgen omdat de verantwoordelijke volwassene een gewone theelepel gebruikt. De enige keukenlepels die nauwkeurig genoeg zijn om vloeibare medicijnen af te meten, zijn maatlepels. Een cilindrische maatlepel is echter veel beter om de dosis van een kind af te meten, en een orale injectiespuit heeft de voorkeur om een precieze hoeveelheid geneesmiddel af te meten en in de mond van een zuigeling te spuiten. De dop moet altijd van het uiteinde van een orale spuit worden verwijderd voor gebruik. Een kind kan stikken als de dop per ongeluk in de luchtpijp terechtkomt. Soms worden geneesmiddelen die bedoeld zijn voor de behandeling van kinderen geleverd met een afmeethulpmiddel dat bij het product is verpakt. Als dat het geval is, moet het apparaatje in de verpakking worden gebruikt om de juiste dosis af te meten.
Verschillende geneesmiddelen voor kinderen zijn verkrijgbaar in meer dan één vorm. Volwassenen moeten de etiketten zorgvuldig lezen telkens als ze een nieuw geneesmiddel voor kinderen gebruiken
|
Zonder recept verkrijgbare hoest- en verkoudheidsmiddelen voor kinderen. Kinderen zijn bijzonder vatbaar voor hoest en verkoudheid en de symptomen van deze aandoeningen kunnen hen erg ongemakkelijk maken. Het is begrijpelijk dat ouders en verzorgers de symptomen willen verlichten en kinderen willen helpen zich beter te voelen. Er zijn echter slechts beperkte onderzoeken gedaan naar de effectiviteit en veiligheid van producten tegen hoest en verkoudheid bij kinderen jonger dan 4 jaar. Mensen moeten geen vrij verkrijgbare hoest- of verkoudheidspreparaten geven aan kinderen jonger dan 4 jaar, tenzij een arts hen dat heeft verteld en specifieke instructies geeft over de dosering. Zorgverleners moeten er zeker van zijn dat ze alleen producten gebruiken die samengesteld zijn voor de leeftijd en het gewicht van het kind. |
Oudere mensen
Normale veroudering verandert de snelheid waarmee en de manier waarop het lichaam geneesmiddelen metaboliseert (zie Veroudering en geneesmiddelen), en oudere mensen hebben vaak meer ziekten en gebruiken meer dan één geneesmiddel tegelijk. Om deze redenen hebben oudere mensen meer kans op bijwerkingen of wisselwerkingen tussen medicijnen dan jongere mensen. Op de etiketten van receptgeneesmiddelen staat steeds vaker vermeld of er andere doseringen nodig zijn voor oudere mensen, maar dergelijke informatie staat zelden op de etiketten van vrij verkrijgbare geneesmiddelen (OTC).
Veel vrij verkrijgbare geneesmiddelen kunnen gevaarlijk zijn voor oudere mensen. Het risico neemt toe als geneesmiddelen regelmatig in de maximale dosis worden gebruikt. Een oudere met artritis kan bijvoorbeeld vaak een pijnstiller of ontstekingsremmer gebruiken, met mogelijk ernstige gevolgen, zoals een bloedende maagzweer. Zo'n maagzweer is levensbedreigend voor een oudere persoon en kan zonder waarschuwing optreden.
Veel antihistaminica, zoals difenhydramine, worden aangeduid als “kalmerende” antihistaminica en kunnen speciale risico's voor ouderen met zich meebrengen. Veel nachtelijke pijnstillers, hoest- en verkoudheidsmiddelen, allergiemedicijnen en slaapmiddelen bevatten kalmerende antihistaminica. Deze antihistaminica kunnen slaperigheid of vermoeidheid veroorzaken en kunnen bepaalde aandoeningen verergeren die veel voorkomen bij oudere mensen, zoals gesloten hoek glaucoom en een vergrote prostaatklier. Ze kunnen iemand ook duizelig of onvast maken, wat kan leiden tot vallen en botbreuken. Antihistaminica, vooral in een hoge dosis of in combinatie met andere geneesmiddelen, kunnen soms wazig zicht, licht in het hoofd, droge mond, moeite met plassen, constipatie en verwardheid veroorzaken bij oudere mensen. Fexofenadine, cetirizine en loratadine behoren tot de antihistaminica die als “niet-opwekkend” worden beschouwd en veroorzaken minder snel slaperigheid of andere bijwerkingen.
Oudere mensen kunnen gevoeliger zijn voor de mogelijke bijwerkingen van maagzuurremmers. Antacida die aluminium bevatten zullen eerder constipatie veroorzaken en antacida die magnesium bevatten zullen eerder diarree en uitdroging veroorzaken.
Oudere mensen moeten tijdens hun bezoek aan de dokter alle vrij verkrijgbare producten vermelden die ze gebruiken, inclusief vitaminen, mineralen en geneeskrachtige kruiden. Deze informatie helpt de arts om het volledige medicijngebruik te evalueren en te bepalen of een vrij verkrijgbaar geneesmiddel al dan niet verantwoordelijk is voor bepaalde symptomen.
|
Verdovende antihistaminica herkennen Veel verschillende soorten vrij verkrijgbare producten (zoals middelen tegen verkoudheid en allergie, middelen tegen reisziekte en slaapmiddelen) bevatten antihistaminica. Veel antihistaminica (dat zijn kalmerende antihistaminica) verminderen de alertheid en hebben veel andere bijwerkingen, en ze kunnen gevaarlijk zijn voor mensen met bepaalde aandoeningen. Daarom is het handig om te weten welke producten deze antihistaminica bevatten. Bij vrij verkrijgbare antihistaminica staan de werkzame stoffen op de verpakking vermeld. Onder meer de volgende antihistaminica hebben dergelijke bijwerkingen:
|
Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven
Geneesmiddelen kunnen van een zwangere vrouw op de foetus worden overgedragen (voornamelijk via de placenta) en geneesmiddelen kunnen via de moedermelk op de baby worden overgedragen. Daarom moeten zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven hun arts of apotheker raadplegen voordat ze een vrij verkrijgbaar geneesmiddel of medicinaal kruid innemen. De etiketten van vrij verkrijgbare geneesmiddelen moeten worden gecontroleerd omdat ze waarschuwingen bevatten tegen gebruik tijdens de zwangerschap en borstvoeding, indien van toepassing.
Bepaalde soorten geneesmiddelen zijn bijzonder problematisch. Hiertoe behoren antihistaminica (die vaak voorkomen in hoest- en verkoudheidsmiddelen, allergiemiddelen, middelen tegen reisziekte en slaapmiddelen) en niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's). NSAID's mogen niet worden gebruikt tijdens de laatste 3 maanden van de zwangerschap, tenzij op voorschrift van een arts, omdat ze problemen bij de foetus of complicaties tijdens de bevalling kunnen veroorzaken.
Mensen met chronische aandoeningen
Een aantal chronische aandoeningen kan verergeren als een OTC-geneesmiddel verkeerd wordt gebruikt. Omdat OTC-geneesmiddelen voornamelijk bedoeld zijn voor incidenteel gebruik door mensen die in principe gezond zijn, moeten mensen met een chronische of ernstige aandoening of die van plan zijn om elke dag een OTC-geneesmiddel te gebruiken een arts raadplegen voordat ze OTC-producten kopen. In dergelijke gevallen overschrijdt het medicijngebruik de normale grenzen van zelfzorg en is advies van een deskundige nodig.
Interacties tussen geneesmiddelen
Veel mensen vergeten het gebruik van vrij verkrijgbare geneesmiddelen (OTC) te vermelden aan hun arts of apotheker. Medicijnen die met tussenpozen worden gebruikt, zoals medicijnen tegen verkoudheid, constipatie of af en toe hoofdpijn, worden nog minder vaak genoemd. Zorgverleners denken er misschien niet aan om naar het gebruik van vrij verkrijgbare geneesmiddelen of medicinale kruiden te vragen wanneer ze een recept voorschrijven of uitdelen. Toch kunnen veel vrij verkrijgbare geneesmiddelen en medicinale kruiden een negatieve wisselwerking hebben met een groot aantal geneesmiddelen (zie Interacties tussen geneesmiddelen).
Sommige van deze interacties kunnen ernstig zijn en de werkzaamheid van een geneesmiddel verstoren of bijwerkingen veroorzaken. Bijvoorbeeld, het nemen van aspirine met het antistollingsmiddel warfarine kan het risico op abnormale bloedingen verhogen. Een maagzuurremmer die aluminium of magnesium bevat, kan de opname van digoxine, dat wordt ingenomen tegen hartaandoeningen, verminderen. Het nemen van een meervoudig vitamine- en mineralensupplement kan de werking van sommige geneesmiddelen op recept verstoren. Het antibioticum tetracycline kan bijvoorbeeld onwerkzaam zijn als het wordt ingenomen met een product dat calcium, magnesium of ijzer bevat.
Interacties tussen medicijnen en medicijnen die zonder recept verkrijgbaar zijn, zijn niet systematisch onderzocht. Veel ernstige problemen zijn bij toeval ontdekt, nadat bijwerkingen of sterfgevallen waren gemeld. Zelfs als er interactiewaarschuwingen op het etiket van vrij verkrijgbare geneesmiddelen staan, is de taal voor de meeste mensen betekenisloos. Op het etiket van sommige verkoudheidsmiddelen die pseudo-efedrine bevatten, staat bijvoorbeeld een waarschuwing tegen het gebruik van het product in combinatie met een monoamineoxidaseremmer (MAO-remmer, weinig gebruikt bij depressies en bepaalde andere medische problemen) of gedurende de 2 weken na het stoppen met de MAO-remmer. Voor de vele mensen die niet weten dat het antidepressivum dat ze gebruiken een MAO-remmer is (zoals fenelzine en tranylcypromine), is deze belangrijke waarschuwing niet nuttig.
De beste manier om het risico op interacties tussen geneesmiddelen te verkleinen, is om de apotheker te vragen hierop te controleren. Daarnaast moet de arts op de hoogte worden gesteld van alle medicijnen die worden ingenomen, zowel op recept als vrij verkrijgbare medicijnen.
Overlapping van medicijnen
Een ander mogelijk probleem is overlap van medicijnen. OTC-geneesmiddelen die worden gebruikt om verschillende problemen te behandelen, kunnen hetzelfde werkzame bestanddeel bevatten. Als mensen de etiketten niet lezen op alles wat ze innemen, kunnen ze zichzelf per ongeluk een overdosis geven. Iemand die bijvoorbeeld een slaapmiddel en een verkoudheidsmiddel inneemt, die beide diphenhydramine bevatten, kan een dubbele dosis innemen dan veilig wordt geacht. Veel producten bevatten acetaminophen. Iemand die tegelijkertijd twee verschillende producten inneemt die acetaminophen bevatten - een voor hoofdpijn en een ander voor allergieën of sinusproblemen - kan de aanbevolen dosis overschrijden.
Zie tabel Chronische aandoeningen en receptvrije geneesmiddelen
Bronnen: