| Preventiemiddelen | meer fundamentals |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
Let op: in deze pagina moeten nog de broodnodige links worden aangebracht.
Er zijn veel preventiemiddelen, waaronder de volgende belangrijke middelen:
- een gezonde levensstijl ontwikkelen, met gezonde gewoontes zoals het dragen van een veiligheidsgordel, gezond eten, voldoende lichaamsbeweging, het gebruik van zonnebrandcrème en niet roken
- vaccinaties om infectieziekten zoals griep, pneumokokkenpneumonie en kinderinfecties te voorkomen
- het opvolgen van aanbevelingen voor screening, zodat aandoeningen zoals hoge bloeddruk en kanker in een vroeg stadium worden ontdekt
- als mensen een hoog risico lopen op het ontwikkelen van bepaalde aandoeningen (zoals atherosclerose) of een dergelijke aandoening hebben, het innemen van medicijnen zoals aanbevolen om te voorkomen dat de aandoening zich ontwikkelt of verergert (preventieve medicamenteuze behandeling of chemopreventie genoemd)
- juiste plaatsing van een fietshelm voor kinderen
Preventieve medicamenteuze behandeling omvat het volgende:
- cholesterolverlagende medicijnen om atherosclerose te voorkomen
- aspirine om hartaanvallen en/of beroertes te voorkomen bij mensen met een verhoogd risico op deze aandoeningen
- tamoxifen om borstkanker te voorkomen bij vrouwen met een verhoogd risico op borstkanker
- bloeddrukverlagende medicijnen om de bloeddruk te verlagen en beroertes te voorkomen
Gezonde levensstijl
Levensstijl en ziekte zijn duidelijk met elkaar verbonden. Zo verhogen ongezonde voeding (veel calorieën, verzadigde vetten en transvetzuren en een tekort aan bepaalde andere voedingsstoffen), onvoldoende lichaamsbeweging en roken het risico op hartziekten, kanker en beroertes, de drie belangrijkste doodsoorzaken in de Verenigde Staten. Het veranderen van ongezonde levensgewoonten kan bepaalde aandoeningen helpen voorkomen en/of de conditie en kwaliteit van leven verbeteren. Door met artsen en andere zorgverleners te praten, kunnen mensen goede beslissingen nemen en gezonde gewoontes aanleren. Het opbouwen en behouden van een gezonde levensstijl kan echter alleen door de persoon zelf worden gedaan. Het is voor veel mensen moeilijk om consequent gezond te eten en voldoende te bewegen, maar mensen die dat wel doen, verminderen hun risico op het ontwikkelen van ernstige aandoeningen en voelen zich vaak beter en hebben meer energie.
Gezonde eetgewoonten kunnen mensen helpen aandoeningen zoals hoge bloeddruk, hartziekten, diabetes, osteoporose en bepaalde vormen van kanker te voorkomen of onder controle te houden. Aanbevelingen zijn onder meer:
- het eten van veel groenten, fruit en volkoren granen en brood, mede omdat een dergelijk dieet veel vezels bevat
- het verminderen van de consumptie van verzadigde vetten (zoals die in boter, kaas, rundvlees, varkensvlees, gevogelte met vel en sommige bereide voedingsmiddelen) en het vermijden van transvetzuren
- verzadigde vetten vervangen door gezondere vetten (gezondere vetten zijn onder andere die in vette vis, zoals tonijn, zalm, makreel en haring, en die in olijfolie en bepaalde plantaardige oliën [lijnzaad-, koolzaad- en sojaolie], lijnzaad en walnoten)
- beperk calorieën om het aanbevolen lichaamsgewicht te behouden (zie tabel Body Mass Index (BMI))
- beperk de hoeveelheid zout die je consumeert
- zorg voor voldoende calcium en vitamine D (via de voeding of supplementen)
Lichamelijke activiteit en lichaamsbeweging kunnen helpen bij het voorkomen van obesitas, hoge bloeddruk, hartziekten, beroertes, diabetes, bepaalde soorten kanker, constipatie, valpartijen en andere gezondheidsproblemen. De beste routine bestaat uit matige lichaamsbeweging gedurende in totaal 150 minuten per week, of intensieve aerobe activiteit gedurende 75 minuten per week (of een combinatie van beide). Trainingsperiodes moeten minstens 10 minuten duren en idealiter over de week worden verspreid. Maar zelfs een beetje lichaamsbeweging is veel beter dan helemaal geen lichaamsbeweging. Mensen die bijvoorbeeld maar een paar keer per week 10 minuten aan lichaamsbeweging kunnen besteden, kunnen nog steeds belangrijke voordelen behalen, vooral als de training intensief is. Wandelen is een eenvoudige, effectieve vorm van lichaamsbeweging waar veel mensen plezier aan beleven. Bepaalde soorten lichaamsbeweging kunnen ook gericht zijn op specifieke problemen. Rekken en strekken verbetert bijvoorbeeld de flexibiliteit, wat kan helpen om vallen te voorkomen. Aërobe lichaamsbeweging kan het risico op een hartaanval en angina pectoris verminderen.
Stoppen met roken is belangrijk voor een gezonde levensstijl. Een arts kan aanmoediging en advies geven over manieren om succesvol te stoppen met roken, waaronder informatie en aanbevelingen over het gebruik van nicotinevervangende producten, bupropion en varenicline (medicijnen die helpen om het verlangen naar nicotine te verminderen) en andere hulpmiddelen.
Veilige seksuele praktijken blijven belangrijk. De belangrijkste veilige seksuele praktijken zijn het vermijden van risicovolle seksuele partners en het onderhouden van wederzijdse monogamie. Mensen die meer dan één seksuele partner hebben, kunnen het risico op het oplopen van een seksueel overdraagbare aandoening aanzienlijk verminderen door bij elke seksuele activiteit correct een latex condoom te gebruiken. Mensen die allergisch zijn voor latex kunnen andere soorten condooms gebruiken.
Het beperken van alcoholgebruik is belangrijk. De Centers for Disease Control and Prevention (CDC) bevelen aan dat volwassenen die de wettelijke leeftijd hebben om alcohol te drinken, geen alcohol drinken of het gebruik beperken tot maximaal 2 drankjes per dag voor mannen en maximaal 1 drankje per dag voor vrouwen op dagen dat ze alcohol drinken. (Elk drankje is ongeveer een blikje bier van 341 ml, 142 ml wijn of 43 ml sterke drank of meer geconcentreerde sterke drank, zoals whisky.) Het is onduidelijk of het drinken van zelfs kleine hoeveelheden alcohol gezondheidsvoordelen heeft. Ook kan het drinken van zelfs kleine hoeveelheden alcohol het risico op schadelijke effecten vergroten.
Het voorkomen van letsel is cruciaal voor het behouden van een gezonde levensstijl. Mensen kunnen het risico op letsel verminderen door bepaalde voorzorgsmaatregelen te nemen, zoals het dragen van geschikte beschermende uitrusting (waaronder veiligheidsgordels). Voor ouderen kan het volgende helpen om het risico op vallen te verminderen:
- vloerkleden verwijderen
- zorgen voor goede verlichting in huis
- sporten (vooral om het evenwicht en de spierkracht te verbeteren)
- regelmatig de ogen laten controleren, een goede bril aanschaffen en deze dragen
- laat een arts, verpleegkundige of apotheker alle medicijnen die kunnen bijdragen aan vallen controleren wanneer er nieuwe medicijnen worden voorgeschreven of gewijzigd
Voldoende slaap is ook een belangrijk onderdeel van een gezonde levensstijl, met name voor het humeur en de mentale toestand. Onvoldoende slaap is een risicofactor voor letsel.
|
Veiligheid 101 Eenvoudige, logische veiligheidsmaatregelen kunnen letsel helpen voorkomen. Hieronder volgen enkele voorbeelden: Algemene veiligheid
Veiligheid thuis Om vallen en valgerelateerde verwondingen bij kinderen te voorkomen:
Om vergiftiging te voorkomen:
Om brand te voorkomen:
Om koolmonoxidevergiftiging te voorkomen:
Om blootstelling aan radon te voorkomen:
Om loodvergiftiging te voorkomen:
Om brandwonden te voorkomen:
Voedselveiligheid
Veiligheid in de auto
|
Vaccinatie
Vaccins zijn enorm succesvol gebleken. Gevaarlijke en soms dodelijke infectieziekten zoals difterie, kinkhoest, tetanus, bof, mazelen, rubella en polio zijn met meer dan 99% afgenomen ten opzichte van het hoogste aantal gevallen, dankzij de beschikbaarheid van effectieve en veilige vaccins en het wijdverbreide gebruik ervan. Bovendien besparen vaccinaties ongeveer $ 16 aan gezondheidszorgkosten voor elke $ 1 die wordt uitgegeven.
Veel bijwerkingen worden toegeschreven aan vaccins (zie Bezorgdheid over vaccinaties bij kinderen). De daadwerkelijke bijwerkingen die optreden, zijn afhankelijk van het vaccin, maar veel voorkomende bijwerkingen zijn meestal gering en omvatten zwelling, pijn en allergische reacties op de injectieplaats, en soms koorts of koude rillingen. Er kunnen ook ernstigere bijwerkingen optreden. Deze omvatten auto-immuunreacties (bijvoorbeeld het syndroom van Guillain-Barré, dat tijdelijke zwakte of verlamming veroorzaakt). Ernstige bijwerkingen zijn echter zeer zeldzaam als vaccins op de juiste manier worden gebruikt.
Systematisch en uitgebreid onderzoek heeft geen verband aangetoond tussen vaccins en andere ernstige bijwerkingen, zoals autisme. Berichten dat vaccins aids of onvruchtbaarheid veroorzaken, zijn broodjeaapverhalen en hebben geen feitelijke basis. Het weigeren van vaccinatie om bijwerkingen te voorkomen, verhoogt het risico op infecties, wat een veel grotere bedreiging voor de gezondheid vormt dan de mogelijke bijwerkingen van vaccinatie.
Kinderen en adolescenten, oudere volwassenen en mensen met een verzwakt immuunsysteem zijn vaak het meest kwetsbaar voor infecties die door vaccinaties kunnen worden voorkomen. Als deze mensen dergelijke infecties oplopen, hebben ze ook vaak de grootste kans op ernstige symptomen. Kinkhoest (pertussis) veroorzaakt bijvoorbeeld vaak ernstige symptomen bij zuigelingen, maar kan bij oudere, verder gezonde mensen slechts milde symptomen veroorzaken, vergelijkbaar met een verkoudheid. Hoewel het het belangrijkst is om de meest kwetsbare mensen te vaccineren, is het ook belangrijk om andere mensen te vaccineren. Dit voorkomt niet alleen ziekte bij de gevaccineerde persoon, maar vermindert ook het aantal mensen in de gemeenschap dat de infectie kan ontwikkelen en dus kan overdragen op kwetsbaardere mensen. Door zoveel mogelijk mensen te vaccineren, worden sterfgevallen en ernstige complicaties in de gemeenschap dus verminderd. Dit effect wordt kudde-immuniteit genoemd.
Screening
Screening is het testen van mensen die risico lopen op een aandoening, maar geen symptomen hebben (zie ook Medische testbeslissingen, Screeningtests). Door screening kunnen artsen een aandoening vroegtijdig opsporen en vroeg met de behandeling beginnen. Vroegtijdige behandeling voorkomt soms dat aandoeningen dodelijk worden. Zo kunnen afwijkingen aan de baarmoederhals of de dikke darm worden gediagnosticeerd en genezen voordat ze kwaadaardig worden.
Screeningprogramma's hebben het aantal sterfgevallen als gevolg van bepaalde aandoeningen sterk verminderd. Zo is het aantal sterfgevallen als gevolg van baarmoederhalskanker, ooit de meest voorkomende doodsoorzaak door kanker onder Amerikaanse vrouwen, sinds 1955 met 75% gedaald. De daling varieert echter van regio tot regio, afhankelijk van de beschikbaarheid en betaalbaarheid van screening en andere factoren. Screening kan ook aandoeningen opsporen die niet te genezen zijn, maar die wel behandeld kunnen worden voordat ze te veel schade aanrichten (bijvoorbeeld hoge bloeddruk).
Aanbevelingen voor screening komen meestal van de overheid of beroepsorganisaties en zijn gebaseerd op het beste beschikbare onderzoek. Verschillende organisaties doen echter soms verschillende aanbevelingen. Er zijn verschillende redenen voor verschillende aanbevelingen. Zelfs de beste onderzoeksresultaten zijn niet altijd sluitend. Bovendien moet bij aanbevelingen voor screening rekening worden gehouden met hoeveel risico en hoeveel kosten mensen bereid zijn te accepteren, factoren die niet met zekerheid kunnen worden vastgesteld. Beslissingen over screening zijn dus individueel. Mensen moeten screening met hun arts bespreken om te bepalen wat voor hen het beste is.
Mensen denken misschien dat elke test die een ernstige aandoening kan opsporen, moet worden uitgevoerd. Screening kan grote voordelen bieden. Het kan echter ook problemen veroorzaken. Zo zijn de resultaten van screeningtests soms positief bij mensen die geen ziekte hebben. Als gevolg daarvan ondergaan sommige van deze mensen vervolgens aanvullende vervolgonderzoeken en/of behandelingen die onnodig, vaak duur en soms pijnlijk of gevaarlijk zijn.
Ook worden bij screening soms afwijkingen ontdekt die niet kunnen of hoeven te worden behandeld. Prostaatkanker groeit bijvoorbeeld vaak zo langzaam dat het bij oudere mannen onwaarschijnlijk is dat de kanker hun gezondheid aantast voordat ze aan een andere oorzaak overlijden. In dergelijke gevallen kan de behandeling erger zijn dan de ziekte. Een ander voorbeeld is het gebruik van computertomografie (CT) van het hele lichaam om iedereen op kanker te screenen. Deze aanpak wordt niet aanbevolen omdat de voordelen (zoals het redden van levens) niet opwegen tegen de risico's (zoals het ontwikkelen van aandoeningen als gevolg van blootstelling aan straling, waaronder kanker). Bovendien kunnen mensen angstig worden als ze te horen krijgen dat ze mogelijk een ernstige aandoening hebben, en angst kan de gezondheid beïnvloeden.
Vanwege deze problemen wordt screening alleen aanbevolen wanneer:
- de persoon een reëel risico loopt om de aandoening te ontwikkelen
- de screeningstest nauwkeurig is
- de aandoening effectiever kan worden behandeld wanneer deze wordt gediagnosticeerd voordat er symptomen optreden
- de gezondheidsvoordelen van een passende screening het relatief kosteneffectief maken
Sommige screeningtests (zoals tests voor baarmoederhalskanker en darmkanker) worden aanbevolen voor alle mensen van een bepaalde leeftijd of geslacht. Voor mensen met een verhoogd risico vanwege andere risicofactoren kunnen tests op jongere leeftijd of met kortere tussenpozen worden aanbevolen dan voor mensen met een gemiddeld risico, of kunnen aanvullende tests worden aanbevolen. Zo wordt iemand met een familiegeschiedenis van darmkanker of met een ziekte die de kans op het ontwikkelen van darmkanker vergroot (zoals colitis ulcerosa) geadviseerd om vaker een screeningcoloscopie te ondergaan dan normaal is voor mensen met een gemiddeld risico. Als een vrouw naaste familieleden heeft die borstkanker hebben gehad (familiegeschiedenis), kan screening op borstkanker met magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) naast mammografie worden aanbevolen.
Sommige screeningmaatregelen worden aanbevolen voor mensen met bepaalde aandoeningen. Mensen met diabetes moeten bijvoorbeeld minstens één keer per dag hun voeten controleren op roodheid en zweren, die, als ze worden genegeerd, kunnen leiden tot ernstige infecties en uiteindelijk amputatie.
Tabel: Enkele aanbevolen screeningtests.
Preventieve medicamenteuze behandeling
Preventieve medicamenteuze behandeling (ook bekend als chemopreventie) is het gebruik van medicijnen om ziekte te voorkomen. Om een dergelijke therapie aan te bevelen, moet de persoon risico lopen op de aandoening die wordt voorkomen en een laag risico lopen op bijwerkingen van de medicatie die wordt overwogen.
Preventieve medicamenteuze therapie is duidelijk nuttig bij bijvoorbeeld het voorkomen van infecties bij mensen met bepaalde aandoeningen (zoals aids), het voorkomen van hoofdpijn bij mensen met migraine en vele andere specifieke situaties. Hoewel preventieve medicamenteuze therapie alleen in specifieke situaties effectief is, komen sommige van die situaties vaak voor, waardoor de therapie voor veel mensen nuttig is. Voor volwassenen met een risico op coronaire hartziekte of beroerte wordt bijvoorbeeld meestal aspirine aanbevolen. Pasgeborenen krijgen routinematig oogdruppels om gonokokkeninfectie van de ogen te voorkomen. Vrouwen met een hoog risico op borstkanker kunnen baat hebben bij preventieve medicamenteuze therapie (bijvoorbeeld met het medicijn tamoxifen).
|
Drie niveaus van preventie De drie niveaus van preventie zijn primaire, secundaire en tertiaire preventie. Bij primaire preventie wordt daadwerkelijk voorkomen dat een aandoening zich ontwikkelt. Soorten primaire preventie zijn onder andere:
Bij secundaire preventie wordt de ziekte in een vroeg stadium ontdekt en behandeld, vaak voordat er symptomen optreden, waardoor ernstige gevolgen tot een minimum worden beperkt. Soorten secundaire preventie zijn onder andere:
Bij tertiaire preventie wordt een bestaande, meestal chronische ziekte behandeld om complicaties of verdere schade te voorkomen. Soorten tertiaire preventie zijn onder andere:
|
Tabel: Enkele strategieën om ernstige gezondheidsproblemen te voorkomen.
Wist u dat...
|
Bronnen: