| Zweertjes van het mondslijmvlies (aften) en ontstekingen | meer mond, gebit |
| Stomatitis | |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
Let op: in deze pagina moeten nog de broodnodige links worden aangebracht.
Wat is het?
Mondzweren en ontstekingen variëren in uiterlijk en grootte en kunnen elk deel van de mond treffen, inclusief de lippen (zie Lippenzweren en ontstekingen). Mensen kunnen last hebben van zwelling en roodheid van de mondslijmvliezen of van afzonderlijke, pijnlijke zweren. Een zweer is een gaatje in de mondslijmvliezen wanneer de bovenste laag cellen afbreekt. Veel zweren zien er rood uit, maar sommige zijn wit door dode cellen en voedselresten in het midden. Blaren zijn zweertjes die verheven zijn en gevuld met heldere vloeistof (ze worden blaasjes of bullae genoemd, afhankelijk van de grootte). In zeldzame gevallen ziet de mond er normaal uit, ook al hebben mensen symptomen van mondontsteking (brandende-mond-syndroom). Niet-kankerachtige (goedaardige) zweren zijn meestal pijnlijk totdat ze goed genezen zijn. De pijn maakt eten moeilijk, wat soms leidt tot uitdroging en ondervoeding. Sommige zweren gaan weg, maar komen terug. |
Oorzaak
Er zijn veel soorten en oorzaken van mondzweren. Mondzweren kunnen worden veroorzaakt door een infectie, een lichaamsbrede (systemische) ziekte, een fysische of chemische irriterende stof of een allergische reactie (zie tabel Enkele oorzaken van mondzweren). Vaak is de oorzaak onbekend. Omdat de normale speekselvloed de binnenkant van de mond helpt beschermen, maakt elke aandoening die de speekselproductie verlaagt, zweren in de mond waarschijnlijker (zie Droge mond).
De meest voorkomende oorzaken van mondzweren zijn:
- terugkerende aften (aftenstomatitis)
- virale infecties (met name herpes simplex en herpes zoster)
- andere infecties (veroorzaakt door schimmels of bacteriën)
- verwondingen of irriterend voedsel of chemicaliën
- tabak
- medicijnen (met name chemotherapiemedicijnen) en bestralingstherapie
- systemische aandoeningen
Virale infecties
Virussen zijn de meest voorkomende infectieuze oorzaken van mondzweren. Koortslipzweren en, minder vaak voorkomend, zweren op het gehemelte veroorzaakt door het herpes simplex virus zijn misschien wel het meest bekend. Er zijn echter veel andere virussen die mondzweren kunnen veroorzaken. Varicella-zoster, het virus dat verantwoordelijk is voor waterpokken en de pijnlijke huidaandoening gordelroos, kan meerdere zweren veroorzaken aan één kant van de mond. Deze zweertjes zijn het gevolg van een opflakkering van het virus, dat net als het herpes simplex virus het lichaam nooit verlaat. Soms blijft de mond maanden, jaren of zelfs permanent pijnlijk nadat de zweertjes zijn genezen.
Andere infecties
Een bacteriële infectie kan leiden tot zweertjes en zwellingen in de mond. Infecties kunnen worden veroorzaakt door een overgroei van organismen die normaal in de mond aanwezig zijn of door nieuw binnengebrachte organismen, zoals de bacteriën die syfilis of gonorroe veroorzaken. Bacteriële infecties van tanden of tandvlees kunnen zich verspreiden en een met pus gevulde infectiezak (abces) vormen of een minder plaatselijke ontsteking (cellulitis) veroorzaken.
Syfilis kan een rode, pijnloze zweer (chancre) veroorzaken die zich in het beginstadium van de infectie in de mond of op de lippen ontwikkelt. De zweer geneest meestal na enkele weken. Ongeveer 4 tot 10 weken later kan zich een witte plek (slijmvlek) op de lip of in de mond vormen als de syfilis niet behandeld is. Zowel de chancre als de slijmvlek zijn zeer besmettelijk en zoenen kan de ziekte in deze stadia verspreiden. In een laat stadium van syfilis kan er een gaatje (gumma) ontstaan in het gehemelte of op de tong. In dit stadium is de ziekte niet besmettelijk.
De gist Candida albicans is een normale bewoner van de mond. Het kan echter overwoekeren bij mensen die antibiotica of corticosteroïden hebben gebruikt of die een zwak immuunsysteem hebben, zoals mensen met aids. Candida kan witachtige, kaasachtige plekken veroorzaken die de bovenste laag van de mondslijmvliezen (spruw) vernietigen als ze worden afgeveegd. Soms verschijnen er alleen platte, rode plekken.
Verwonding of irritatie
Elke vorm van beschadiging of verwonding van de mond, bijvoorbeeld wanneer per ongeluk in de binnenkant van de wang wordt gebeten of wanneer deze wordt geschaafd door afgebroken of gekartelde tanden of een slecht passend kunstgebit, kan leiden tot de vorming van blaren (blaasjes of bullae) of zweren in de mond. Meestal breekt het oppervlak van een blaar snel af (scheurt) en ontstaat er een zweer.
Veel voedingsmiddelen en chemicaliën kunnen irriterend zijn of een soort allergische reactie uitlokken, waardoor zweertjes in de mond ontstaan. Zure voedingsmiddelen, kaneelaroma's of adstringerende middelen kunnen bijzonder irriterend zijn, net als bepaalde ingrediënten in veelgebruikte stoffen zoals tandpasta, mondwater, snoep en kauwgom.
Tabak
Tabaksgebruik kan zweren in de mond veroorzaken. De zweertjes zijn waarschijnlijk het gevolg van blootstelling aan de irriterende, giftige en kankerverwekkende stoffen die van nature in tabaksproducten zitten, maar kunnen ook het gevolg zijn van uitdroging van de mondslijmvliezen, hoge temperaturen in de mond, veranderingen in de zuurgraad van de mond of verminderde weerstand tegen virale, bacteriële en schimmelinfecties.
Medicijnen en bestraling
De meest voorkomende medicijnen die mondzweren veroorzaken zijn bepaalde chemotherapiemedicijnen tegen kanker. Bestralingstherapie is ook een veel voorkomende oorzaak van zweren in de mond. Medicijnen die goud bevatten, die vroeger werden gebruikt om reumatoïde artritis en sommige andere auto-immuunziekten te behandelen, kunnen mondzweren veroorzaken, maar deze medicijnen worden zelden gebruikt omdat er nu veiligere en effectievere medicijnen beschikbaar zijn. In zeldzame gevallen kunnen mensen mondzweren krijgen na het gebruik van antibiotica.
Systemische aandoeningen
Veel ziekten tasten de mond samen met andere delen van het lichaam aan. De ziekte van Behçet, een ontstekingsziekte die vele organen aantast, waaronder de ogen, geslachtsorganen, huid, gewrichten, bloedvaten, hersenen en het maagdarmkanaal, kan terugkerende, pijnlijke zweren in de mond veroorzaken. Het Stevens-Johnsonsyndroom, een soort allergische reactie, veroorzaakt huidblaren en zweren in de mond. Sommige mensen met een inflammatoire darmziekte krijgen ook mondzweren. Mensen met ernstige coeliakie, wat wordt veroorzaakt door een intolerantie voor gluten (een bestanddeel van tarwe en sommige andere granen), ontwikkelen vaak mondzweren. Lichen planus, een huidziekte, kan zelden mondzweren veroorzaken, hoewel deze zweren meestal niet zo oncomfortabel zijn als die op de huid. Pemphigus vulgaris en bullous pemphigoid, beide huidziekten, kunnen ook blaasjes in de mond veroorzaken.
Tekorten aan ijzer, niacine (vitamine B3), vitamine B6, vitamine B12 en vitamine C kunnen ook mondzweren veroorzaken. >/p>
Tabel van enkele oorzaken van mondzweren
Evaluatie
Niet alle mondzweren hoeven onmiddellijk door een arts te worden onderzocht. De volgende informatie kan mensen helpen om te beslissen of een beoordeling door een arts nodig is en wat ze kunnen verwachten tijdens de beoordeling.
Waarschuwingssignalen
Bij mensen met mondzweren geven bepaalde symptomen en kenmerken aanleiding tot bezorgdheid over systemische aandoeningen. Deze omvatten:
- koorts
- blaren op de huid
- ontsteking van het oog
- doorligwonden bij mensen met een verzwakt immuunsysteem (zoals mensen met een HIV-infectie)
Wanneer naar de dokter gaan
Mensen met waarschuwingssignalen moeten meteen naar een arts gaan. Mensen die geen waarschuwingssignalen hebben, maar veel pijn hebben, zich over het algemeen ziek voelen en/of moeite hebben met eten, moeten binnen enkele dagen naar de dokter gaan. Alle mensen met een zweer die 10 dagen of langer aanhoudt, moeten door een tandarts of arts worden onderzocht om er zeker van te zijn dat de zweer niet kankerachtig of precancereus is.
Wat de dokter doet
Artsen stellen eerst vragen over de symptomen en de medische voorgeschiedenis van de persoon. Artsen vragen mensen naar hun consumptie van of blootstelling aan voedsel, medicijnen en andere stoffen (zoals tabak, chemicaliën, tandpasta, mondwater, metalen, dampen of stof). Artsen moeten op de hoogte zijn van alle bekende aandoeningen die mondzweren kunnen veroorzaken (zoals herpes simplex, de ziekte van Behçet of inflammatoire darmziekten), aandoeningen die risicofactoren zijn voor mondzweren (zoals een verzwakt immuunsysteem, kanker of HIV-infectie) en de seksuele voorgeschiedenis van de persoon.
Vervolgens doen artsen een lichamelijk onderzoek. De mond wordt geïnspecteerd en er wordt gekeken naar de locatie en de aard van eventuele zweren. Daarna doen artsen een algemeen onderzoek om te kijken of er tekenen zijn van systemische aandoeningen die de mond kunnen beïnvloeden. De huid, ogen en genitaliën worden onderzocht op zweren, blaren of uitslag.
Wat artsen tijdens de anamnese en het lichamelijk onderzoek vinden, suggereert vaak een oorzaak van de mondzweren en de onderzoeken die mogelijk moeten worden gedaan.
Testen
- soms kweken, bloedonderzoek of biopsie
De noodzaak van onderzoek hangt af van wat artsen vinden tijdens de anamnese en het lichamelijk onderzoek, vooral of er waarschuwingssignalen zijn. Mensen met een korte episode van mondpijn en geen symptomen of risicofactoren voor een systemische ziekte hoeven waarschijnlijk niet getest te worden. Bij mensen met meerdere episodes van mondzweren worden virale en bacteriële kweken en verschillende bloedtesten gedaan. Bij hardnekkige zweren zonder duidelijke oorzaak kan een biopsie worden gedaan.
Het een voor een elimineren van voedingsmiddelen uit het dieet of het veranderen van merk tandpasta, kauwgom of mondwater kan nuttig zijn om vast te stellen of een specifiek voedingsmiddel of mondverzorgingsproduct de zweren veroorzaakt.
Behandeling
- behandeling van de oorzaak
- vermijden van irriterende voedingsmiddelen en stoffen
- topische behandelingen
Artsen behandelen de oorzaak, als die bekend is. Mensen krijgen bijvoorbeeld antibiotica voor bacteriële infecties. Het wordt aanbevolen om stoffen of medicijnen die de mondzweertjes veroorzaken te vermijden. Regelmatig voorzichtig tandenpoetsen met een zachte borstel en spoelen met zout water kan helpen voorkomen dat zweertjes geïnfecteerd raken.
Pijn kan worden verholpen door zuur of zout voedsel en andere irriterende stoffen te vermijden.
Lokale behandelingen
Topische behandelingen zijn stoffen die rechtstreeks op het aangetaste lichaamsdeel worden aangebracht. Topische behandelingen voor mondzweren zijn onder andere
- verdovingsmiddelen
- beschermende coatings
- corticosteroïden
- branden met een laser of chemicaliën
Een verdovingsmiddel zoals dyclonine of lidocaïne kan als mondspoeling worden gebruikt. Maar omdat deze mondspoelingen de mond en keel verdoven en dus het slikken kunnen bemoeilijken, moeten kinderen die ze gebruiken in de gaten worden gehouden om te voorkomen dat ze zich verslikken in hun eten. Lidocaïne in een dikker preparaat (viskeuze lidocaïne) kan ook rechtstreeks op de mondpijn worden gesmeerd. Mensen die deze spoelingen gebruiken, moeten ze alleen in de aanbevolen doses gebruiken om toxische effecten te voorkomen.
Beschermende coatings met sucralfaat en aluminium-magnesium antacida kunnen verzachtend werken als ze als spoeling worden aangebracht. Veel artsen voegen andere ingrediënten toe, zoals lidocaïne en/of difenhydramine (een antihistaminicum). Amlexanoxpasta is een ander alternatief. Deze coatings kunnen het ongemak verlichten, maar behandelen de oorzaak van de zweertjes niet. Mondspoelingen met alcohol (ethanol) moeten worden vermeden, omdat ze de zweertjes juist kunnen verergeren.
Als artsen zeker weten dat de zweer niet wordt veroorzaakt door een infectie, kunnen ze een corticosteroïdspoeling of een corticosteroïdgel voorschrijven die op elke zweer wordt aangebracht.
Sommige mondzweren kunnen worden behandeld met een laser met een laag vermogen, die de pijn onmiddellijk verlicht en vaak voorkomt dat zweren terugkeren. Chemisch branden van de zweer met een klein staafje met zilvernitraat kan de pijn ook verlichten, maar is niet zo effectief als een laser.
|
Belangrijke punten
|
Bronnen: