| Terugkerende koorts | meer infecties |
| Tekenkoorts; Hongerkoorts | |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
|
Wat is het? Terugkerende koorts is een infectie die wordt veroorzaakt door bepaalde Borrelia-soorten, dat zijn spiraalvormige bacteriën die spirocheten worden genoemd (zie figuur Hoe bacteriën zich vormen). |
- mensen worden besmet wanneer ze worden gebeten door een besmette teek of in contact komen met een besmette luis
- mensen krijgen plotseling koude rillingen, gevolgd door hoge koorts, ernstige hoofdpijn, braken, spier- en gewrichtspijn, en soms huiduitslag
- de symptomen verdwijnen, maar komen daarna verschillende keren terug
- identificatie van de bacterie in een bloedmonster bevestigt de diagnose
- antibiotica zijn meestal effectief
Verschillende soorten Borrelia-bacteriën veroorzaken Terugkerende koorts. Een andere soort Borrelia veroorzaakt de ziekte van Lyme.
Terugkerende koorts wordt overgebracht door zachte en harde teken en door lichaamsluizen.
Zwangere vrouwen met Terugkerende koorts kunnen Borrelia doorgeven aan hun ongeboren kind of kunnen een miskraam krijgen. Hoewel zeldzaam, kan Borrelia ook worden overgedragen tijdens een bloedtransfusie.
Terugkerende koorts veroorzaakt door teken (tick-borne Terugkerende koorts)
Een zachte teek wordt besmet wanneer zij zich voedt met knaagdieren (zoals eekhoorns en eekhoorns) die drager zijn van een soort Borrelia-bacterie. De teek verspreidt de bacterie op een persoon wanneer hij bijt.
Door teken veroorzaakte Terugkerende koorts komt voor in Noord- en Zuid-Amerika, Afrika, Azië en Europa. In de Verenigde Staten komt de ziekte vooral voor in de westelijke staten, vooral tussen mei en september. Mensen die in een door knaagdieren geteisterde hut in de bergen slapen, lopen meer kans gebeten te worden door besmette teken. Maar omdat de teken zich 's nachts voeden en niet lang blijven zitten, herinneren mensen zich een tekenbeet vaak niet. Mensen die grotten verkennen (speleologie) lopen ook risico op besmetting.
Harde teken die de ziekte van Lyme overdragen, zijn dezelfde teken die ook de ziekte van Lyme overdragen. Derhalve komt de door hardnekkige teken veroorzaakte relapsing fever op dezelfde plaatsen voor als waar de ziekte van Lyme in de Verenigde Staten voorkomt - het noordoosten en het hoger midwesten. De teken raken besmet wanneer zij zich voeden met het bloed van knaagdieren (zoals de witvoetmuis) die drager zijn van een soort Borrelia-bacterie. De teek verspreidt de bacterie op een persoon wanneer hij bijt.
Mensen die in bosrijke gebieden wonen of door hoog gras of beboste gebieden lopen, lopen meer kans gebeten te worden door besmette teken.
Terugkerende koorts veroorzaakt door luizen (door luis overgedragen Terugkerende koorts)
Terugkerende koorts veroorzaakt door luizen wordt overgedragen door besmette lichaamsluizen. Een luis wordt besmet wanneer hij zich voedt met een menselijke gastheer die besmet is met een Borrelia-soort. De luis verspreidt de bacterie naar een andere persoon wanneer hij wordt geplet. De Borrelia-bacterie komt dan vrij op de huid van de persoon. Eenmaal losgelaten kan de bacterie het lichaam van de persoon binnendringen, meestal via een beet of een beschadigde huid. Luizen die niet zijn platgedrukt, brengen de infectie niet over.
Deze koorts is zeldzaam in de Verenigde Staten en komt vooral voor in de hooglanden van Centraal- en Oost-Afrika en de Andes van Zuid-Amerika. Door luizen overgedragen Terugkerende koorts is ook voorgekomen in Europa bij vluchtelingen uit Afrika. Deze koorts komt meestal voor in epidemieën, vooral in oorlogsgebieden, en in vluchtelingenkampen. De luisbesmetting is meestal duidelijk.
Symptomen
Mensen met Terugkerende koorts hebben plotselinge rillingen gevolgd door hoge koorts, zware hoofdpijn, braken, en spier- en gewrichtspijn. Op de plaats van de tekenbeet kan zich een dikke, zwarte, korstige korst (eschar) vormen. Sommige mensen hebben een roodachtige huiduitslag op de romp en ledematen en rode ogen. Sommige mensen delireren.
Na enkele dagen stopt de koorts plotseling en voelen de mensen zich beter. De koorts en meestal ook de andere symptomen komen echter met tussenpozen van ongeveer een week terug en gaan weer over (terugval), gedurende maximaal 30 episoden. De episoden worden geleidelijk minder hevig en de mensen herstellen uiteindelijk naarmate ze immuniteit voor de ziekte ontwikkelen.
Later in de ziekte kunnen andere symptomen optreden. Deze omvatten geelzucht (een gelige verkleuring van de huid en het oogwit), een vergrote lever en milt, ontsteking van het hartweefsel (myocarditis), en hartfalen. Deze symptomen komen vaker voor bij mensen met door luis overgedragen Terugkerende koorts.
De ogen, de hersenen en het ruggenmerg kunnen geïnfecteerd zijn. Er kan bijvoorbeeld hersenvliesontsteking ontstaan. Deze problemen komen vaker voor bij mensen met door teken overgedragen Terugkerende koorts.
Diagnose
- onderzoek van een bloedmonster
Artsen vermoeden Terugkerende koorts als mensen terugkerende koorts hebben, vooral als ze melden dat ze de nacht in een grot of een berghut hebben doorgebracht.
Om de diagnose Terugkerende koorts te stellen, nemen artsen een bloedmonster en onderzoeken dat onder een microscoop om te zoeken naar Borrelia-bacteriën. Het meten van antilichamen tegen de Borrelia-bacterie die Terugkerende koorts veroorzaakt, kan helpen. Artsen meten deze antilichamen kort nadat de infectie is vastgesteld en opnieuw weken nadat mensen zijn hersteld.
Soms worden er polymerase-kettingreactietests (PCR) gedaan die genetisch materiaal van de bacterie opsporen.
Prognose
De meeste mensen herstellen, maar sommigen overlijden. De kans op overlijden is het grootst bij zeer jonge mensen, zwangere vrouwen, oudere mensen, mensen die ondervoed of verzwakt zijn en mensen die besmet zijn tijdens een epidemie van door luis overgedragen Terugkerende koorts.
Bij door luis overgedragen Terugkerende koorts sterft 10 tot 40% van de onbehandelde mensen en 2 tot 5% van de behandelde mensen.
Voor door teken overgedragen Terugkerende koorts is de prognose beter. De dood komt voor bij minder dan 10% van de onbehandelde mensen en bij minder dan 2% van de behandelde mensen.
Behandeling
Antibiotica zoals tetracycline, doxycycline, of erytromycine zijn meestal effectief.
Binnen 2 uur na de eerste dosis van het antibioticum kan een onaangename reactie optreden die de Jarisch-Herxheimer reactie wordt genoemd en die zweten, rillingen, koorts en een daling van de bloeddruk veroorzaakt. Om de ernst van deze reactie te verminderen, kunnen artsen mensen acetaminofen geven voor en na de eerste dosis van het antibioticum. Deze reactie is geen allergische reactie op het antibioticum.
Als mensen uitgedroogd zijn of een verstoord elektrolytenevenwicht hebben als gevolg van braken, krijgen ze intraveneus vocht toegediend. Acetaminophen kan hoofdpijn verlichten, en prochlorperazine kan misselijkheid en braken verlichten.
|
Wist u dat... Zachte teken verschillen van harde teken (zoals de hondenteek en de hertenteek) op de volgende manieren:
|
Bronnen:
De opkomst van wollen kleding in de prehistorie heeft nieuwe kansen geboden aan een akelige ziekteverwekker. De veroorzaker van de ‘terugkerende koorts’ (febris recurrens) werd tot die tijd overgebracht door een bepaald type teek. Maar in periode van 6.000 tot 4.000 jaar geleden ontstond in West-Azië de schapenteelt voor de vacht en gingen mensen wollen kleding dragen.
En precies dan ondergaat de ziekmakende teek-bacterie Borrelia duttoni een afsplitsing die zich gaat specialiseren in overdracht door een heel ander beestje: de menselijke kleerluis (lichaamsluis), die veel liever in wollen kleding leeft dan in kleren van plantaardige vezels zoals vlas of hennep. Sindsdien bestaat de potentieel dodelijke ziekte ‘terugkerende koorts’ in een teek- en een luisvariant.
Dit blijkt allemaal uit analyse van het dna van deze twee bacteriesoorten, Borrelia recurrentis (luis) en Borrelia duttoni (teek). Een belangrijke rol daarin speelt de analyse van vier luisbacterie-genomen uit paleo-dna afkomstig uit Engelse graven van 500 tot 2.000 jaar oud. Het onderzoeksverslag is donderdag in Science gepubliceerd.
De ‘nieuwe’ luis-bacterie, Borrelia recurrentis, veroorzaakt vrijwel dezelfde ziekte bij mensen als de tekenvariant, maar kan alleen nog overleven in de lichaamsluis, niet meer op de teek. Deze bacterie zou mogelijk verantwoordelijk zijn voor de Europese ‘zweetkoorts’-epidemie in de zestiende eeuw. Kenmerk van de ziekte is een hoge koorts van een aantal dagen die na een week weer terugkeert, bij de tekenvariant wel elf keer, bij de luisvariant wat minder vaak. De hoge koorts kan leiden tot hart- en leverfalen en zelfs tot acute dood.
Ethiopië en Soedan
Door hygiënemaatregelen is de luisvariant van de ‘terugkerende koorts’ nu vrijwel geheel uit Europa verdwenen, maar ze heerste er nog hevig tijdens de wereldoorlogen. Het is nog altijd een belangrijke dodelijke ziekte in Ethiopië en Soedan. De tekenvariant komt wereldwijd vaker voor, vooral in warmere streken. De verwekkers zijn verwant aan de bacteriesoorten die syfilis en de ziekte van Lyme veroorzaken.
Dat tussen 6.000 en 4.000 jaar jaar geleden, rond het begin van de bronstijd, wollen kleding populair werd in West-Azië staat wel vast, maar onduidelijk is of de ‘schapenteelt om de vacht’ begon op de steppen van Oekraïne (bij de befaamde Yamnaya-cultuur, die ook de meest waarschijnlijke oorsprong van de Indo-Europese talen vormt) of eerder in de georganiseerde steden van Mesopotamië. Al vanaf ongeveer 10.000 jaar geleden werden schapen om het vlees gehouden.
De oudste archeologische vondsten van wollen kleding komen uit Iran, ca. 5.000 jaar oud, en uit het noorden van de Kaukasus, ca. 4.800 jaar oud. Vanaf ongeveer 6.000 jaar geleden werden in het Midden-Oosten ook duidelijk meer rammen gehouden, die meer en betere wol geven dan ooien. En vanaf ongeveer 4.500 jaar lijkt het proto-Indo-Europese woord voor ‘vacht’ ook wol te gaan betekenen. Interessant genoeg lijkt dat woord op het woord dat in die periode voor wol wordt gebruikt in de talen van het Midden-Oosten, zoals Soemerisch en Akkadisch. Maar of die gelijkenis duidt om een ontlening, de ene of de andere kant op, is niet duidelijk.
Bron: NRC 25 mei 2025