Prolactinoom meer hormonaal-metabolisch  

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat is het?
Prolactinomen zijn niet-kankerachtige tumoren die bestaan uit speciale cellen (lactotrofen) in de hypofyse. Het meest voorkomende symptoom van een prolactinoom is galactorroe, dat is de productie van moedermelk bij mannen of bij vrouwen anders dan tijdens en na de zwangerschap.

  • prolactinomen veroorzaken een overproductie van het hormoon prolactine (hyperprolactinemie) door de hypofyse
  • hyperprolactinemie kan galactorroe, of onverwachte melkproductie, en onvruchtbaarheid veroorzaken bij zowel mannen als vrouwen
  • de diagnose is gebaseerd op het meten van de bloedspiegels van het hormoon prolactine
  • er kunnen beeldvormende tests worden gedaan om naar een oorzaak te zoeken
  • als medicatie alleen de prolactineproductie niet onder controle krijgt of de tumor niet doet krimpen, kan een operatie of soms bestralingstherapie worden gedaan

Bij beide geslachten is de meest voorkomende oorzaak van galactorroe een prolactine afscheidende tumor (prolactinoom) in de hypofyse. Prolactine is een hormoon dat de borsten stimuleert om melk te produceren.

Prolactinomen zijn meestal erg klein wanneer ze voor het eerst gediagnosticeerd worden. Ze zijn meestal groter bij mannen dan bij vrouwen, mogelijk omdat ze pas later ontdekt worden.

Andere tumoren net boven de hypofyse die geen prolactine produceren, kunnen ook de afscheiding van prolactine verhogen als ze de steel van de hypofyse samendrukken. Het samendrukken van de steel kan voorkomen dat het hormoon dopamine de hypofyse bereikt, waar het normaal de prolactineproductie vermindert.

Overproductie van prolactine en de ontwikkeling van galactorroe kunnen ook worden veroorzaakt door medicijnen, waaronder fenothiazines, bepaalde medicijnen tegen hoge bloeddruk (vooral methyldopa en verapamil), opioïden en anticonceptiepillen, en door bepaalde aandoeningen buiten de hypofyse. Dergelijke aandoeningen zijn onder andere een onderactieve schildklier (hypothyreoïdie), chronische nierziekte, leverziekte en bepaalde vormen van longkanker.

Symptomen   
Ongeveer tweederde van de mannen met prolactinomen verliest interesse in seks (verminderd libido) en heeft erectiestoornissen. Ze hebben vaak lage testosteronniveaus.

Lage oestrogeenspiegels bij vrouwen en lage testosteronspiegels bij mannen verhogen het risico op osteoporose.

Als een prolactinoom groot is, kan het op de zenuwen in de hersenen drukken die net boven de hypofyse liggen, waardoor de persoon hoofdpijn krijgt of blind wordt in bepaalde gezichtsvelden.

Diagnose   

Een prolactinoom wordt meestal vermoed bij vrouwen wanneer de menstruatie verminderd of afwezig is of wanneer er onverwacht moedermelk wordt geproduceerd (galactorroe). Het wordt vermoed bij mannen met een verminderd libido en een verlaagd testosterongehalte in het bloed, vooral als ze moedermelk produceren.

Het wordt bevestigd door het vinden van een hoog prolactinegehalte in het bloed.

Er wordt computertomografie (CT-scan) of magnetische resonantiebeeldvorming (MRI-scan) gedaan om te zoeken naar een prolactinoom of een andere tumor in de buurt van de hypofyse. Als er geen tumor wordt gevonden en er geen andere duidelijke oorzaak is voor het hoge prolactineniveau (zoals een medicijn), is een hypofysetumor nog steeds de meest waarschijnlijke oorzaak, vooral bij vrouwen. In dit geval is de tumor waarschijnlijk te klein om op de scan te zien.

Als een prolactinoom groot is op beeldvormend onderzoek, test een oogarts de gezichtsvelden van de persoon op mogelijke effecten op het gezichtsvermogen.

Behandeling   

  • medicijnen om de prolactineproductie te blokkeren
  • soms chirurgie of bestralingstherapie

Medicijnen kunnen worden gegeven die dopamine nabootsen, de chemische stof in de hersenen die de productie van prolactine blokkeert. Hiertoe behoren bromocriptine en cabergoline. Deze medicijnen worden via de mond ingenomen en zijn alleen effectief zolang ze gebruikt worden. Studies hebben echter aangetoond dat ongeveer 20 tot 25% van de mensen veilig kan stoppen met deze medicijnen na 3 jaar therapie.

Bij de meeste mensen verlagen deze medicijnen de prolactinespiegel voldoende om de menstruatie te herstellen, galactorroe te stoppen (bij vrouwen en mannen) en de oestrogeenspiegel bij vrouwen en de testosteronspiegel bij mannen te verhogen. De medicijnen zijn vaak in staat om de vruchtbaarheid te herstellen. Ze laten de tumor meestal ook krimpen en verminderen eventuele problemen met het gezichtsvermogen.

Chirurgie is ook effectief voor de behandeling van kleine prolactinomen, maar wordt meestal niet als eerste toegepast omdat de behandeling met medicijnen veilig, effectief en gemakkelijk is.

Als de prolactinespiegels van een persoon niet buitengewoon hoog zijn en de CT-scan of MRI-scan slechts een klein prolactinoom of helemaal geen prolactinoom laat zien, kan het zijn dat een arts geen behandeling aanbeveelt. Deze aanbeveling is waarschijnlijk gepast bij vrouwen die geen problemen hebben om zwanger te worden als gevolg van de hoge prolactinespiegel, bij wie de menstruatie regelmatig blijft en die geen last hebben van galactorroe, en bij mannen bij wie de testosteronspiegel niet laag is.

Om de effecten van lage oestrogeenspiegels veroorzaakt door een prolactinoom te ondervangen, kunnen oestrogeen of orale anticonceptiemiddelen die oestrogeen bevatten worden gegeven aan vrouwen met kleine prolactinomen die niet zwanger willen worden en geen behandeling met dopamineagonisten krijgen. Hoewel oestrogeenbehandeling de tumor niet laat krimpen, raden de meeste experts aan om minstens 2 jaar lang elk jaar een CT-scan of MRI-scan te maken om er zeker van te zijn dat de tumor niet aanzienlijk groter wordt.

Artsen behandelen mensen met grotere tumoren meestal met dopamineachtige medicijnen (dopamineagonisten), bijvoorbeeld bromocriptine of cabergoline, of met een operatie. Als de medicijnen de prolactinespiegels verlagen en de symptomen verdwijnen, is een operatie misschien niet nodig. Deze medicijnen zijn over het algemeen veilig, maar de vorming van overtollig bindweefsel (fibrose) in hartkleppen en lekkage van bloed over de kleppen zijn gemeld toen ze werden gebruikt om de ziekte van Parkinson te behandelen in veel hogere doses dan ze worden gebruikt om verhoogde prolactinespiegels te behandelen. Latere onderzoeken bij mensen die behandeld werden met doses die gebruikt worden voor prolactinomen laten niet dezelfde invloed op hartkleppen zien.

Zelfs als een operatie noodzakelijk is, kunnen dopamineagonisten worden gegeven om de tumor vóór de operatie te helpen krimpen. Ze worden vaak na de operatie gegeven, omdat een grote prolactine afscheidende tumor waarschijnlijk niet met een operatie kan worden genezen. Soms krimpen prolactinomen en scheiden ze minder prolactine af, zodat de dopamineagonisten kunnen worden gestopt zonder dat het prolactineniveau weer stijgt. Het kunnen stoppen met dopamine agonisten komt vaker voor bij mensen met kleine tumoren en bij vrouwen na een zwangerschap.

Bestralingstherapie is soms nodig, net als bij andere hypofysetumoren, als de tumor niet reageert op medische of chirurgische behandeling.

Wist u dat...
  • galactorroe kan zowel bij vrouwen als bij mannen voorkomen

Bronnen:

Laatste wijziging: 13 juni 2023
  Einde van de pagina