Droge mond meer mond, gebit  
  xerostomie; hyposalivatie

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat is het?
Een droge mond wordt veroorzaakt door een verminderde of afwezige speekselvloed. Deze aandoening kan ongemak veroorzaken, de spraak en het slikken belemmeren, het dragen van een kunstgebit bemoeilijken, een slechte adem (halitose) veroorzaken en de mondhygiëne verslechteren doordat de zuurgraad van de mond afneemt en de bacteriegroei toeneemt, wat bijdraagt aan het ontstaan van gaatjes. Een langdurige droge mond kan leiden tot ernstig tandbederf en candidiasis in de mond. Een droge mond is een veel voorkomende klacht bij ouderen.

Oorzaak   
Een droge mond ontstaat wanneer de speekselklieren (klieren in de mond die speeksel produceren) niet goed functioneren en daardoor minder speeksel produceren. Er zijn vele oorzaken, waaronder uitdroging en mondademhaling (zie tabel Enkele oorzaken van een droge mond).
De meest voorkomende oorzaken van een droge mond zijn:

  • geneesmiddelen
  • bestraling van hoofd en nek (voor de behandeling van kanker)

Geneesmiddelen zijn de meest voorkomende oorzaak. Ongeveer 400 voorgeschreven geneesmiddelen en vele vrij verkrijgbare geneesmiddelen veroorzaken een afname van de speekselproductie. De meest voorkomende soorten geneesmiddelen zijn de volgende:

  • geneesmiddelen met anticholinerge werking (geneesmiddelen die acetylcholine blokkeren)
  • antiparkinsonmiddelen (geneesmiddelen die worden gebruikt voor de behandeling van de ziekte van Parkinson)
  • geneesmiddelen voor chemotherapie bij kanker

Veel algemeen gebruikte geneesmiddelen hebben een anticholinerge werking. Een droge mond is slechts één van de vele anticholinerge bijwerkingen.

Veel chemotherapiemedicijnen veroorzaken ernstige droogheid en mondzweren (stomatitis) tijdens de inname. Deze problemen houden meestal op nadat de medicijnen zijn gestopt.

Andere veel voorkomende geneesmiddelen die een droge mond veroorzaken zijn bepaalde antihypertensiva (geneesmiddelen die worden gebruikt om de hoge bloeddruk te verlagen), angstremmers (geneesmiddelen tegen angststoornissen) en antidepressiva (geneesmiddelen tegen depressies).

Illegaal methamfetaminegebruik heeft geleid tot een aandoening die meth mouth wordt genoemd: ernstig tandbederf als gevolg van een droge mond door methamfetamine. De schade wordt verergerd door het tandenknarsen en klemmen door de drug, de hitte van de geïnhaleerde damp, en waarschijnlijk een verhoogde consumptie van suikerhoudende dranken en een slechte mondhygiëne tijdens het gebruik van deze drug. Deze combinatie veroorzaakt een zeer snelle afbraak van tanden en kiezen en een leven lang gebitsproblemen bij jonge mensen.

Tabaksgebruik veroorzaakt meestal een afname van het speeksel.

Bestraling voor hoofd- en halskanker kan de speekselklieren ernstig beschadigen, wat vaak permanente droogte veroorzaakt. Zelfs lage stralingsdoses kunnen tijdelijke uitdroging veroorzaken.

Minder vaak voorkomende oorzaken van een droge mond zijn lichaamsbrede (systemische) aandoeningen. Een droge mond komt vaak voor bij mensen met het Sjögren-syndroom. Sommige mensen met diabetes of HIV-infectie hebben problemen met een droge mond.

Evaluatie   
Niet alle mensen met een droge mond hoeven onmiddellijk door een arts te worden onderzocht. De volgende informatie kan mensen helpen beslissen of een evaluatie door een arts nodig is en hen helpen te weten wat ze tijdens de evaluatie kunnen verwachten.

Waarschuwingssignalen   
Bij mensen met een droge mond zijn bepaalde symptomen en kenmerken zorgwekkend. Deze omvatten:

  • uitgebreid tandbederf
  • droge ogen, droge huid, uitslag of gewrichtspijn
  • risicofactoren voor HIV-infectie

Wanneer naar de huisarts   
Mensen die waarschuwingssignalen hebben, moeten meteen naar een arts. Mensen met veel tandbederf moeten hun gebit laten onderzoeken. Mensen met een droge mond zonder waarschuwingssignalen en die zich verder goed voelen, kunnen binnen een week naar de dokter gaan.

Wat de arts doet   
De arts stelt eerst vragen over de symptomen en de medische voorgeschiedenis van de persoon. Symptomen van droge of geïrriteerde ogen, droge huid, uitslag en/of gewrichtspijn wijzen op de mogelijkheid van het Sjögren-syndroom. Artsen vragen ook naar een geschiedenis van vroegere of huidige bestraling, hoofd en nek trauma, en een diagnose van of risicofactoren voor HIV-infectie. Artsen moeten alle medicijnen kennen die iemand gebruikt om na te gaan of die de droge mond veroorzaken.

Vervolgens doen de artsen een lichamelijk onderzoek. Het lichamelijk onderzoek richt zich op de mond, om de mate van droogte te bepalen. Als de mate van droogte onduidelijk is, kunnen artsen een tongspatel 10 seconden tegen de binnenkant van de wang houden. Als de tongspatel onmiddellijk loslaat, wordt de speekselstroom als normaal beschouwd. Als het moeilijk is de tongspatel te verwijderen, is de speekselvloed niet normaal. Bij vrouwen kan het lippenstiftteken, waarbij lippenstift aan de voortanden kleeft, een nuttige indicator van een droge mond zijn.

Artsen onderzoeken de mond ook op de aanwezigheid van zweertjes veroorzaakt door de schimmel Candida albicans en controleren de toestand van het gebit (bijvoorbeeld of er gaatjes zijn op ongewone plaatsen). Onverwacht ernstig en snel tandbederf kan een teken zijn van illegaal drugsgebruik, met name van methamfetamine.

Wat artsen tijdens de anamnese en het lichamelijk onderzoek vinden, wijst vaak op een oorzaak van de droge mond en de onderzoeken die eventueel moeten worden gedaan. Als de droge mond begon kort nadat met een nieuw medicijn werd begonnen, proberen artsen vaak met het medicijn te stoppen om te zien of de symptomen verdwijnen.

Testen   
Soms testen artsen hoe goed de speekselklieren functioneren door de speekselstroom te meten (een test die sialometrie wordt genoemd). Mensen kauwen op paraffine of brengen citroenzuur aan op de tong om de speekselvloed te stimuleren, waarna artsen het speeksel opvangen. Door de speekselstroom te meten kunnen artsen vaststellen of de droge mond beter of slechter wordt.

Als artsen de oorzaak van de droge mond niet kunnen vaststellen, moeten mensen meestal een biopsie (verwijdering van een weefselmonster voor onderzoek onder een microscoop) van een kleine speekselklier op de onderlip ondergaan om het Sjögren-syndroom, sarcoïdose, amyloïdose, tuberculose of kanker op te sporen. Zij kunnen ook een HIV-test overwegen.

Behandeling   

  • behandeling van de oorzaak, inclusief het stoppen van de veroorzakende medicijnen indien mogelijk
  • soms geneesmiddelen om de speekselproductie te verhogen
  • speekselvervangers
  • regelmatige mondhygiëne en tandverzorging

Indien mogelijk wordt de oorzaak van de droge mond behandeld. Bij mensen met een droge mond als gevolg van medicijngebruik en bij wie het huidige medicijn niet kan worden gestopt of vervangen door een ander medicijn, moeten de medicijnen 's ochtends en niet 's nachts worden ingenomen, omdat een droge mond 's nachts eerder gaatjes veroorzaakt. Voor alle geneesmiddelen moeten gemakkelijk in te nemen formules, zoals vloeistoffen, worden overwogen. Geneesmiddelen die onder de tong moeten worden geplaatst, moeten worden vermeden. Mensen moeten water drinken voordat ze capsules en tabletten slikken of voordat ze nitroglycerine onder de tong plaatsen. Mensen moeten ook decongestiva en antihistaminica vermijden.

Symptoombestrijding   
De behandeling die de symptomen van een droge mond helpt beheersen bestaat uit maatregelen die:

  • het bestaande speeksel verhogen
  • speeksel vervangen door een andere vloeistof
  • gaatjes onder controle houden

Geneesmiddelen die de speekselproductie verhogen zijn cevimeline en pilocarpine. De belangrijkste bijwerking van cevimeline is misselijkheid. De belangrijkste bijwerkingen van pilocarpine zijn zweten, blozen en het uitscheiden van grote hoeveelheden verdunde urine (polyurie).

Veelvuldig drinken van suikervrije vloeistoffen en kauwgom met xylitol helpt de speekselvloed te stimuleren. Het gebruik van een vrij verkrijgbare speekselvervanger met carboxymethylcellulose, hydroxyethylcellulose of glycerine kan ook helpen.

Vaseline kan worden aangebracht op de lippen en onder het kunstgebit om uitdroging, barsten, pijn en trauma van de mondslijmvliezen tegen te gaan. Een koudeluchtbevochtiger kan helpen bij mondademhalers, bij wie de symptomen 's nachts het ergst zijn.

Een zorgvuldige mondhygiëne is essentieel. Mensen moeten regelmatig poetsen (met een in de handel verkrijgbare of voorgeschreven fluoridetandpasta) en flossen (ook vlak voor het slapen gaan) en dagelijks fluoridespoelingen of -gels gebruiken. Nieuwere tandpasta's met toegevoegde calcium en fosfaten kunnen ook helpen gaatjes te voorkomen. Mensen zouden vaker naar de tandarts moeten gaan voor preventieve tandheelkundige zorg en het verwijderen van tandplak. De meest effectieve manier om gaatjes te voorkomen is het gebruik van op maat gemaakte mondbakjes gevuld met voorgeschreven tandpasta om thuis fluoride aan te brengen, vooral 's nachts. Mensen kunnen de voorkeur geven aan het aanbrengen van fluoridetandpasta op de tanden zonder gebruik te maken van een bakje. Daarnaast kan een tandarts 2 tot 4 keer per jaar een natriumfluoridelak aanbrengen.

Mensen moeten suikerhoudende of zure voedingsmiddelen en dranken vermijden, evenals irriterende voedingsmiddelen die droog, gekruid, of te warm of te koud zijn. Vermijd suiker vooral voor het slapen gaan.

Essentieel voor ouderen   
Een droge mond komt vaker voor bij ouderen, maar dit is waarschijnlijk eerder te wijten aan de vele geneesmiddelen die ouderen doorgaans gebruiken dan aan het ouder worden zelf.

Belangrijke punten
  • medicijnen zijn de meest voorkomende oorzaak, maar sommige ziekten (meestal het Sjögren-syndroom of een HIV-infectie) en bestralingstherapie kunnen ook een droge mond veroorzaken.
  • de speekselvloed kan worden vergroot door kauwgom met xylitol te kauwen of op suikervrij snoepgoed te zuigen, door bepaalde medicijnen te nemen en door kunstmatige speekselvervangers te gebruiken.
  • omdat mensen met een droge mond een hoog risico lopen op tandbederf, zijn een zorgvuldige mondhygiëne, aanvullende preventieve maatregelen thuis (waaronder dagelijks gebruik van vrij verkrijgbare fluoridespoelingen of door de tandarts voorgeschreven fluoridetandpasta) en door de tandarts toegediende fluoride essentieel.

Bronnen:

Laatste wijziging: 24 maart 2023
  Einde van de pagina