Orthostatische hypotensie meer hart en bloedvaten  
  Duizeligheid of licht gevoel in het hoofd bij het opstaan
  Posturale hypotensie

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat is het?
Bij sommige mensen, vooral oudere mensen, daalt de bloeddruk buitensporig wanneer ze zitten of opstaan (een aandoening die orthostatische of posturale hypotensie wordt genoemd). Symptomen van flauwte, licht gevoel in het hoofd, duizeligheid, verwardheid of wazig zien treden op binnen enkele seconden tot enkele minuten na het opstaan (vooral na lang in bed te hebben gelegen of gezeten) en verdwijnen snel als de persoon gaat liggen. Sommige mensen vallen echter, vallen flauw, of hebben heel zelden een korte aanval. De symptomen komen vaker voor en zijn erger na inspanning, alcoholgebruik en/of een zware maaltijd, of een vochttekort (uitdroging).
Sommige jongere mensen ervaren soortgelijke symptomen bij het opstaan, maar zonder dat hun bloeddruk daalt. Vaak stijgt hun hartslag (tachycardie) meer dan normaal bij het staan, zodat deze aandoening het posturaal orthostatisch tachycardie syndroom (POTS) wordt genoemd. De reden waarom deze mensen zich duizelig voelen ondanks een normale bloeddruk is nog niet duidelijk.

Oorzaak   
Duizeligheid of licht gevoel in het hoofd bij het opstaan ontstaat als gevolg van een abnormale bloeddrukregulatie. Normaal gesproken, wanneer mensen staan, zorgt de zwaartekracht ervoor dat het bloed zich verzamelt in de aderen van de benen en de romp. Deze samenklontering verlaagt de bloeddruk en de hoeveelheid bloed die het hart naar de hersenen pompt. De lage bloedstroom naar de hersenen veroorzaakt de duizeligheid en andere symptomen. Ter compensatie verhoogt het zenuwstelsel snel de hartslag en vernauwt het de bloedvaten, waardoor de bloeddruk snel weer normaal wordt voordat de symptomen zich kunnen ontwikkelen. Het deel van het zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor deze compensatie is het autonome zenuwstelsel.

Veel aandoeningen kunnen problemen veroorzaken met de bloeddrukregulatie en leiden tot duizeligheid bij het opstaan. Categorieën van oorzaken zijn onder meer:

  • storing van het autonome zenuwstelsel als gevolg van aandoeningen of geneesmiddelen
  • verminderde capaciteit van het hart om bloed te pompen
  • verlaagd bloedvolume (hypovolemie)
  • storing in de hormonale reacties

De oorzaken verschillen naargelang de symptomen nieuw zijn of al langer bestaan.

Veel voorkomende oorzaken
De meest voorkomende oorzaken van nieuwe duizeligheid bij het opstaan zijn:

  • verlaagd bloedvolume (als gevolg van uitdroging of bloedverlies)
  • geneesmiddelen
  • langdurige bedrust
  • een onderactieve bijnier (bijnierinsufficiëntie)

De meest voorkomende oorzaken van duizeligheid bij het opstaan die al lange tijd aanwezig is (chronisch) zijn:

  • leeftijdsgebonden veranderingen in de bloeddrukregulatie
  • geneesmiddelen
  • stoornissen van het autonome zenuwstelsel

Evaluatie   
Mensen die duizelig of licht in het hoofd worden bij het opstaan, herstellen vaak snel als ze gaan zitten en dan langzaam weer gaan staan. Toch is het meestal belangrijk om vast te stellen wat de oorzaak is van de duizeligheid. De volgende informatie kan mensen helpen beslissen wanneer ze naar een arts gaan en wat ze kunnen verwachten tijdens de evaluatie.

Waarschuwingssymptomen
Bij mensen die duizelig of licht in het hoofd worden bij het opstaan, zijn bepaalde symptomen en kenmerken reden tot bezorgdheid. Deze omvatten:

Wanneer naar de dokter?
Mensen die waarschuwingssignalen vertonen, moeten onmiddellijk een arts raadplegen. Andere mensen die vaak of voortdurend last hebben van duizeligheid bij het opstaan, moeten zo snel mogelijk naar de dokter gaan. Meestal is een wachttijd van een week of zo niet schadelijk. Mensen die slechts af en toe last hebben van duizeligheid bij het opstaan, moeten hun arts bellen. De arts zal beslissen of en hoe snel de persoon moet worden gezien, afhankelijk van de andere symptomen en medische voorgeschiedenis.

Wat doet de dokter?
De arts stelt eerst vragen over de klachten en de medische voorgeschiedenis van de persoon. Daarna doet de arts een lichamelijk onderzoek. De bevindingen tijdens de voorgeschiedenis en het lichamelijk onderzoek wijzen vaak op een oorzaak van de duizeligheid en op de tests die eventueel moeten worden gedaan.
Artsen vragen:

  • hoe lang de duizeligheid al optreedt
  • of de persoon is flauwgevallen of is gevallen tijdens een episode van duizeligheid
  • of de persoon omstandigheden heeft doorgemaakt waarvan bekend is dat ze duizeligheid veroorzaken (zoals bedrust of vochtverlies)
  • of de betrokkene een aandoening heeft (zoals diabetes, de ziekte van Parkinson of kanker) die duizeligheid kan veroorzaken
  • of de persoon een geneesmiddel gebruikt (bijvoorbeeld een antihypertensivum) dat duizeligheid kan veroorzaken

De arts doet dan een lichamelijk onderzoek. De persoon blijft 5 minuten liggen, en dan meet de arts de bloeddruk en de hartslag. De bloeddruk en de hartslag worden opnieuw gemeten nadat de betrokkene 1 minuut is opgestaan of gaan zitten, en opnieuw nadat hij of zij 3 minuten heeft gestaan of gezeten. De arts kan een digitaal rectaal onderzoek doen om na te gaan of de betrokkene een bloeding in het spijsverteringskanaal heeft. Een neurologisch onderzoek om kracht, gevoel, reflexen, evenwicht en looppatroon te testen is belangrijk.

De meest voorkomende oorzaken van plotselinge duizeligheid - medicatie, bedrust, en verlaagd bloedvolume - zijn meestal duidelijk. Bij mensen met langdurige klachten kunnen bevindingen zoals bewegingsproblemen wijzen op de ziekte van Parkinson. Gevoelloosheid, tintelingen of zwakte kunnen wijzen op een aandoening van het zenuwstelsel.

Test
Tenzij de oorzaak duidelijk is (bijvoorbeeld bedrust), is meestal een onderzoek nodig. De arts doet meestal een elektrocardiografie (ECG), een volledig bloedbeeld en andere bloedonderzoeken (bijvoorbeeld het meten van elektrolytenniveaus). Andere tests worden gedaan op basis van wat de artsen tijdens het onderzoek vinden, vooral als de symptomen van de persoon op een hart- of zenuwprobleem wijzen.

Als artsen vermoeden dat de duizeligheid wordt veroorzaakt door een geneesmiddel, kunnen ze de persoon vragen te stoppen met het innemen van het geneesmiddel en kijken of de duizeligheid ook stopt, om zo de oorzaak te bevestigen.

Een kanteltafelonderzoek kan worden uitgevoerd wanneer artsen een storing van het autonome zenuwstelsel vermoeden. De persoon ligt gedurende enkele minuten plat op een speciale gemotoriseerde tafel. Vervolgens wordt de tafel gedurende 15 tot 20 minuten in een hoek van 60° tot 80° omhoog gekanteld terwijl de bloeddruk en de hartslag continu worden gecontroleerd. Als de bloeddruk niet daalt, krijgt de patiënt isoproterenol (een medicijn dat het hart stimuleert) intraveneus toegediend in een dosis die groot genoeg is om de hartslag met 20 slagen per minuut te versnellen, en wordt de test herhaald. Deze procedure duurt 30 tot 60 minuten en is zeer veilig.

Behandeling   
Alle oorzaken worden waar mogelijk behandeld, inclusief het veranderen of stoppen van eventuele oorzakelijke medicijnen. Veel oorzaken kunnen echter niet worden genezen, en mensen moeten maatregelen nemen om hun symptomen te verminderen. Maatregelen omvatten veranderingen in levensstijl en medicijnen.

Mensen die langdurig bedrust moeten houden, moeten elke dag rechtop zitten en indien mogelijk in bed bewegen. Mensen die liggen of zitten moeten langzaam en voorzichtig opstaan. In het algemeen is het nuttig om voldoende te drinken, alcohol te beperken of te vermijden, en regelmatig te bewegen als dat mogelijk is. Regelmatige lichaamsbeweging van bescheiden intensiteit verhoogt de spierspanning in de bloedvatwanden, waardoor het samenklonteren van bloed in de benen wordt verminderd. Slapen met het hoofdeinde van het bed omhoog kan de symptomen verlichten. Bij sommige mensen kan het verhogen van de zoutinname de waterretentie verhogen en de symptomen verminderen. Artsen kunnen mensen aanraden hun zoutinname te verhogen door voedsel rijkelijk te zouten of natriumchloridetabletten in te nemen. Het verhogen van de zoutinname wordt echter afgeraden voor mensen met hartaandoeningen.

Artsen kunnen fludrocortison geven, een medicijn dat het lichaam helpt zout en water vast te houden en zo te voorkomen dat de bloeddruk daalt als iemand staat. Dit geneesmiddel kan echter leiden tot hoge bloeddruk wanneer mensen liggen, hartfalen en een laag kaliumgehalte in het bloed. Soms combineren artsen propranolol of een andere bètablokker met fludrocortison. Midodrine is een geneesmiddel dat zowel de slagaders als de aders vernauwt en zo helpt te voorkomen dat het bloed zich verzamelt. Bijwerkingen zijn tintelingen of gevoelloosheid en jeuk. Dit geneesmiddel wordt niet aanbevolen voor mensen met coronaire of perifere arteriële aandoeningen.

Andere geneesmiddelen, zoals niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), droxidopa, pyridostigmine en octreotide, kunnen in sommige gevallen helpen.

Essentiële informatie voor oudere mensen   
Duizeligheid of licht gevoel in het hoofd bij het opstaan komt bij ongeveer 20% van de ouderen voor. Het komt vaker voor bij mensen met gelijktijdig bestaande aandoeningen, vooral hoge bloeddruk, en bij bewoners van instellingen voor langdurige zorg. Veel valpartijen kunnen het gevolg zijn van duizeligheid bij het staan. Oudere mensen moeten langdurig staan vermijden.

De verhoogde incidentie bij ouderen is te wijten aan een verminderde respons van de receptoren die de bloeddruk regelen, plus een toename van de stijfheid van de slagaderwand, waardoor het voor slagaders moeilijker wordt meer bloed te verplaatsen om de bloeddruk te verhogen. Afname van de reactiviteit van de receptoren vertraagt de normale reacties van hart en bloedvaten bij rechtop gaan staan. Paradoxaal genoeg kan hoge bloeddruk, die vaker voorkomt bij oudere mensen, bijdragen aan een slechte receptorgevoeligheid, waardoor de kwetsbaarheid voor duizeligheid bij het opstaan toeneemt.

Belangrijke punten:
  • duizeligheid of duizeligheid in het hoofd bij het staan is meestal te wijten aan een afname van het lichaamsvochtvolume of een stoornis in het autonome zenuwstelsel
  • veroudering veroorzaakt vaak een zekere mate van disfunctie van het autonome zenuwstelsel, maar artsen onderzoeken alle getroffen mensen om er zeker van te zijn dat er geen zenuwstelselaandoeningen aanwezig zijn
  • het testen met de kanteltafel is een gebruikelijke test van de autonome functie
  • de behandeling bestaat uit fysieke maatregelen om de veneuze poolvorming te verminderen, regelmatige lichaamsbeweging, verhoogde zoutinname en soms fludrocortison of midodrine

Bronnen:

Laatste wijziging: 17 maart 2023
  Einde van de pagina