| Dialyse | meer nieren, urinewegen |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
|
Wat is het? Dialyse is een kunstmatig proces om afvalstoffen en overtollig vocht uit het lichaam te verwijderen, een proces dat nodig is als de nieren niet goed functioneren. |
Er zijn verschillende redenen waarom mensen dialyse nodig kunnen hebben, maar de meest voorkomende is dat de nieren niet in staat zijn om afvalproducten adequaat uit het bloed te filteren (nierfalen). De nierfunctie kan snel afnemen (acuut nierschade of acuut nierfalen genoemd), of de nieren kunnen langzaam hun vermogen verliezen om afvalstoffen te filteren (chronische nierziekte of chronisch nierfalen genoemd).
Bij mensen met nierfalen raden veel artsen dialyse aan als uit bloedonderzoek blijkt dat de nieren afvalstoffen niet meer voldoende kunnen filteren en de zich ophopende afvalstoffen problemen veroorzaken. Bij acuut nierschade gaan artsen door met dialyse totdat de resultaten van de bloedtest aangeven dat de nierfunctie weer voldoende is hersteld. Bij mensen met een chronische nierziekte kan dialyse worden gebruikt als langetermijntherapie of als tijdelijke maatregel totdat de persoon een niertransplantatie kan krijgen. Kortdurende of urgente dialyse kan ook worden gebruikt om vloeistoffen, bepaalde medicijnen of giftige stoffen uit het lichaam te verwijderen.
De beslissing nemen om te beginnen met langdurige dialyse is niet gemakkelijk omdat het een grote verandering in levensstijl met zich meebrengt, waaronder een afhankelijkheid van machines om het leven in stand te houden. Voor de meeste mensen resulteert een succesvol dialyseprogramma echter in een acceptabele kwaliteit van leven. De meeste mensen die dialyse ondergaan, kunnen een acceptabel dieet eten en hebben een normale bloeddruk.
Dialyse vereist meestal de inspanning van een team van mensen:
- een arts stelt een dialysevoorschrift op, beheert complicaties en biedt de medische zorg
- een verpleegkundige controleert het algemene welzijn van de persoon, geeft de persoon informatie over dialyse en wat er gedaan moet worden om de best mogelijke gezondheid te behouden, houdt toezicht op de dialyseprocedure, dient dialysegerelateerde medicijnen toe en houdt toezicht op de dialysetechnici
- vaak beoordeelt een maatschappelijk werker de geestelijke gezondheid, regelt vervoer, regelt dialyse op andere locaties als de persoon op reis is en regelt thuisassistentie als dat nodig is
- een diëtist beveelt een geschikt dieet aan en controleert de reactie van de persoon op veranderingen in het dieet
- een transplantatiechirurg maakt ook deel uit van het dialyseteam als dialyse bedoeld is om tijdelijk te worden gebruikt totdat een nier kan worden getransplanteerd
Voor hemodialyse, waarbij bloed uit het lichaam wordt verwijderd en gefilterd door een kunstniermachine,
- een technicus helpt bij het opstarten van de procedure en bewaakt de dialysemachine tijdens de dialyse
- artsen zoals een vaatchirurg en vaak een interventieradioloog bereiden de bloedvaten voor zodat het bloed gemakkelijk uit het lichaam kan worden verwijderd en door de dialysemachine kan worden geleid
Soms wordt een andere techniek (zoals hemofiltratie of hemoperfusie) gebruikt om het bloed tijdelijk te filteren en te bereiken wat dialyse zou doen. Deze technieken worden meestal gebruikt als dialyse niet mogelijk is, om gifstoffen uit het bloed te verwijderen of om grote hoeveelheden vocht te verwijderen bij sommige mensen met acuut nierschade.
Soorten dialyse
Er zijn twee soorten dialyse:
- hemodialyse
- peritoneale dialyse
Hemodialyse
Bij hemodialyse wordt bloed uit het lichaam verwijderd en door een machine buiten het lichaam in een dialyseapparaat (kunstnier) gepompt. De dialyzer filtert
metabolische afvalproducten uit het bloed en geeft het gezuiverde bloed vervolgens terug aan de persoon. De totale hoeveelheid vocht die wordt teruggevoerd kan worden
aangepast, met name het teveel aan vocht dat zich ophoopt tijdens nierfalen kan worden verwijderd.
Hemodialyse vereist een herhaalde toegang tot de bloedbaan. Hoewel artsen tijdelijke toegang kunnen krijgen door een grote intraveneuze katheter in een grote ader in te brengen, wordt meestal operatief een kunstmatige verbinding tussen een slagader en een ader (een arterioveneuze fistel) gemaakt om toegang op de lange termijn gemakkelijker te maken. Bij deze procedure wordt meestal de arteria radialis in de onderarm verbonden met de ader cephalis in de onderarm. Hierdoor wordt de cefalische ader groter en neemt de bloedstroom door de ader toe, waardoor de ader geschikt wordt om herhaaldelijk met een naald te worden aangeprikt. Fistels worden gecreëerd door vaatchirurgen.
Als een fistel niet kan worden gecreëerd, kunnen een slagader en een ader operatief met elkaar worden verbonden met behulp van een synthetische connector (graft). Transplantaten worden vaak in de arm van de persoon geplaatst. Bij hemodialyse plaatst een technicus naalden in de fistel of het transplantaat van de persoon om het bloed te kunnen verwijderen voor reiniging.
Heparine, een geneesmiddel dat stolling voorkomt, wordt tijdens hemodialyse toegediend om te voorkomen dat het bloed in de dialyse stolt. In de dialyzer scheidt een poreus kunstmatig membraan het bloed van een vloeistof (het dialysaat). Vocht, afvalstoffen en elektrolyten in het bloed filteren door het membraan in het dialysaat. Bloedcellen en grote eiwitten kunnen niet door de kleine poriën van het membraan filteren en blijven dus in het bloed achter. Het gedialyseerde (gezuiverde) bloed wordt dan teruggevoerd naar het lichaam van de persoon.
Dialyseapparaten hebben verschillende groottes en efficiëntiegraden. Een dialysebehandeling duurt meestal 3 tot 5 uur. De meeste mensen met een chronische nierziekte hebben drie keer per week hemodialyse nodig.
De meest voorkomende complicatie van hemodialyse is een lage bloeddruk tijdens of kort na de dialyse. De bloeddruk stijgt meestal in de periode tussen de behandelingen. Mensen kunnen, vooral als ze met hemodialyse beginnen, last hebben van spierkrampen, jeuk, misselijkheid en braken, hoofdpijn, rustelozebenensyndroom en pijn op de borst en in de rug. Minder vaak komen verwardheid, rusteloosheid, wazig zien en/of toevallen voor.
Complicaties kunnen ook betrekking hebben op het transplantaat of de fistel, zoals infectie, bloedstolsels, bloeding en uitstulping (aneurysmavorming). Mensen moeten hun arts onmiddellijk op de hoogte stellen als een van de volgende dingen zich voordoet:
- pijn
- roodheid of warmte
- breuken in de nabijgelegen huid
- blauwe plekken
- langdurig bloeden uit de fistelplaats
- snel (na een paar dagen of minder) groter wordende uitstulping boven de graft of fistel
- verlies van de polsslag of het trillende gevoel dat de graft- of fistelplaats normaal heeft
- zwelling (oedeem)
Peritoneale dialyse
De buikorganen, zoals de maag en de darmen, bevinden zich in een grote holle ruimte die de buikholte wordt genoemd. Het buikvlies is een membraan dat de buikholte omgeeft
en de buikorganen bedekt. Bij peritoneale dialyse werkt dat membraan als een filter. Dit membraan heeft een groot oppervlak en een rijk netwerk van bloedvaten.
Stoffen uit het bloed kunnen gemakkelijk door het buikvlies naar de buikholte (peritoneale holte). Een vloeistof (dialysaat) wordt geínfundeerd via een katheter
die via de buikwand in de buikholte wordt ingebracht. Het dialysaat moet lang genoeg in de buikholte blijven zodat afvalstoffen uit de bloedbaan er langzaam in kunnen overgaan.
Daarna wordt het dialysaat afgetapt, weggegooid en vervangen door vers dialysaat.
Een katheter van zacht siliconenrubber of poreus polyurethaan laat het dialysaat soepel stromen en veroorzaakt waarschijnlijk geen schade. Een katheter kan tijdelijk aan het bed van de persoon worden geplaatst, maar kan ook operatief permanent worden geplaatst. Eén type permanente katheter vormt uiteindelijk een afsluiting met de huid en kan worden afgedekt als hij niet wordt gebruikt.
Peritoneale dialyse kan worden uitgevoerd met behulp van een machine (automatische peritoneale dialyse genoemd) of zonder een machine (met behulp van handmatige technieken).
Handmatige peritoneale dialyse, meestal uitgevoerd met behulp van continue ambulante peritoneale dialyse, is de eenvoudigste techniek. Er wordt geen machine gebruikt. Het dialysaat wordt meestal 4 of 5 keer per dag afgetapt en aangevuld. Over het algemeen worden 3 van deze dialysaatwisselingen overdag gedaan, met verblijftijden van 4 uur of langer. s Nachts wordt er één keer gedialyseerd met een lange verblijftijd van 8 tot 12 uur tijdens de slaap.
Geautomatiseerde peritoneale dialysetechnieken worden de meest gebruikte vormen van peritoneale dialyse. Bij geautomatiseerde peritoneale dialyse voert een geautomatiseerd apparaat 's nachts meerdere wisselingen uit terwijl de persoon slaapt. Deze technieken minimaliseren het aantal uitwisselingen overdag, maar verhinderen mobiliteit 's nachts vanwege de omslachtige apparatuur. Soms wordt overdag omgewisseld. Geautomatiseerde peritoneale dialysetechnieken worden verder onderverdeeld in drie subcategorieën:
- continue cyclische peritoneale dialyse maakt gebruik van een lange (12 tot 15 uur) verblijftijd overdag en 3 tot 6 nachtelijke uitwisselingen gedaan met een geautomatiseerde cycler
- bij nachtelijke intermitterende peritoneale dialyse worden er 's nachts uitwisselingen gedaan met een cycler, terwijl de peritoneale holte van de persoon overdag geen dialysaatvloeistof krijgt
- getijde peritoneale dialyse is een aanpassing waarbij een deel van de dialysaatvloeistof in de peritoneale holte achterblijft na de volgende wisseling. Deze techniek kan comfortabeler zijn voor de persoon. Tidal peritoneale dialyse kan worden uitgevoerd met of zonder een verblijfsperiode overdag
Sommige mensen hebben een combinatie van continue ambulante peritoneale dialyse en continue cyclische peritoneale dialyse nodig om voldoende verwijdering van afvalstoffen uit hun bloed te bereiken.
Keuze van techniek
Bij het bepalen welk type dialyse het beste is voor een persoon, moet rekening worden gehouden met veel factoren, waaronder de levensstijl. Artsen raden hemodialyse
aan voor mensen met recente buikwonden of buikoperaties of afwijkingen in de buikwand die peritoneale dialyse moeilijk maken. Peritoneale dialyse wordt beter verdragen
dan hemodialyse bij mensen bij wie de bloeddruk vaak schommelt tussen perioden met een hoge of normale bloeddruk en perioden met een lage bloeddruk.
Mensen ondergaan hemodialyse meestal 3 keer per week gedurende 3 tot 5 uur per keer in een dialysecentrum, meestal buiten een ziekenhuis. Het belangrijkste voordeel van dialyse in een dialysecentrum is dat het dialysepersoneel de behandeling beheert.
In-center nachtelijke hemodialyse is een goede keuze voor mensen die bepaalde moeilijkheden ondervinden (bijvoorbeeld hoge vochttoenames, lage bloeddruk of moeilijk te controleren fosforwaarden). Hoewel deze variant van dialyse ook 3 keer per week wordt uitgevoerd, zijn de sessies langer en duren ze elk 6 tot 8 uur.
Hemodialyse thuis kan ook worden uitgevoerd volgens een conventioneel schema (3 keer per week overdag), of 's nachts. De meeste thuis hemodialyse programma's vereisen een zorgpartner die kan helpen met de behandelingen indien nodig. Mensen die behandeld worden met thuisdialyse hebben mogelijk een langer leven en een betere kwaliteit van leven dan mensen die behandeld worden met conventionele hemodialyse.
Peritoneale dialyse kan ook thuis worden uitgevoerd, waardoor het niet nodig is om naar een hemodialysecentrum te reizen.
De meest voorkomende en lastigste complicaties van peritoneale dialyse zijn infectie van het buikvliesvocht (waardoor ontsteking van het buikvlies ontstaat, peritonitis genoemd) en infectie van het gebied waar de katheter de huid binnendringt (insteekplaats). Peritonitis kan een constante, scherpe, hevige pijn in de hele buik veroorzaken, maar soms veroorzaakt het weinig pijn. Infectie op de insteekplaats veroorzaakt roodheid van de huid en pijn op de insteekplaats. Dergelijke infecties kunnen worden behandeld met antibiotica en zorgvuldige wondverzorging.
Speciale overwegingen
Dieet
Mensen die dialyse ondergaan, hebben een speciaal dieet nodig. Bij mensen die peritoneale dialyse ondergaan, is de eetlust over het algemeen slecht en tijdens de dialyse
gaan eiwitten verloren. Het dieet moet voldoende calorieën bevatten (ongeveer 16 calorieën per pond ideaal lichaamsgewicht, iets meer bij kinderen) en relatief eiwitrijk
zijn (ongeveer ½ gram eiwit per pond ideaal lichaamsgewicht) per dag. (De American Association of Kidney Patients heeft een voedingswijzer.) Zout, zowel het gebruikelijke
keukenzout, dat natrium bevat, als het zout dat kalium bevat, wordt beperkt.
Multivitaminesupplementen zijn nodig om de voedingsstoffen te vervangen die verloren gaan door hemodialyse of peritoneale dialyse. Vitaminesupplementen moeten worden besproken met een arts of voedingsdeskundige.
Medische overwegingen
Omdat mensen met een chronische nierziekte
bloedarmoede ontwikkelen,
kan erytropoëtine, darbepoetine of methoxy polyethyleenglycol-epoetine-bèta worden gegeven om de
aanmaak van rode bloedcellen te stimuleren. IJzer kan ook nodig zijn om het lichaam te helpen nieuwe rode bloedcellen aan te maken.
Fosfaatbinders, meestal calciumcarbonaat of calciumacetaat (bijvoorbeeld in maagzuurremmers) of sevelamer, worden gebruikt om overtollig fosfaat uit de voeding te verwijderen.
Normaal gesproken wordt het botweefsel van het lichaam voortdurend vervangen, waardoor de botten sterk en dicht blijven. De nieren zetten vitamine D om in zijn actieve vorm (calcitriol), die helpt bij het reguleren van de hoeveelheid calcium in het bloed en de hoeveelheid die wordt gebruikt om botweefsel aan te maken. Bij mensen met nierfalen zijn de nieren niet in staat om voldoende vitamine D om te zetten in de actieve vorm, waardoor de hoeveelheid bijschildklierhormoon kan toenemen. Hoge bijschildklierhormoonspiegels kunnen de botten verzwakken door hun dichtheid te verminderen, een botaandoening die renale osteodystrofie wordt genoemd. Om dit probleem te corrigeren, wordt de actieve vorm van vitamine D of een vergelijkbare stof toegediend om de hoge bijschildklierhormoonspiegels te verlagen.
Mensen die dialyse ondergaan, hebben vaak risicofactoren voor kransslagaderaandoeningen, waaronder hoge bloeddruk, hoge niveaus van lipiden (vetten) in het bloed en diabetes. Mensen moeten extra voorzichtig zijn om hun risico op coronaire hartziekte te verlagen.
Constipatie kan voorkomen bij mensen die dialyse ondergaan, wat de peritoneale dialyse kan belemmeren. Als te veel ontlasting de darm vult, kan het extra volume de katheter die de dialysevloeistof afvoert gedeeltelijk blokkeren. Het kan nodig zijn dat mensen laxeermiddelen gebruiken, maar meestal krijgen ze vulmiddelen (zoals psyllium) of sorbitol, geen laxeermiddelen die fosfaat of magnesium bevatten.
Hoge aluminiumniveaus in het bloed (aluminiumtoxiciteit) kunnen voorkomen bij mensen die fosfaatbinders nemen die aluminium bevatten. Een andere mogelijke bron van aluminium is het water dat gebruikt wordt om het dialysaat te maken. Omdat er veel fosfaatbinders beschikbaar zijn die geen aluminium bevatten en omdat aluminium effectief wordt verwijderd tijdens de bereiding van het ultrazuivere water dat tegenwoordig voor dialysaat wordt gebruikt, is aluminiumtoxiciteit tegenwoordig ongebruikelijk. Aluminiumvergiftiging kan zwakke botten, bloedarmoede en dementie veroorzaken. Deferoxamine kan via de peritoneale katheter of via een ader worden toegediend om te helpen bij de eliminatie van aluminium uit het lichaam.
Calciphylaxie is een zeldzame aandoening waarbij slagaders verharden, waardoor de bloedstroom naar de huid van de romp, billen en benen vermindert. Het wordt gedeeltelijk veroorzaakt door een te hoog calcium- en fosforgehalte in het bloed. Het veroorzaakt pijnlijke huidbultjes en zweren die vaak geínfecteerd raken. Ernstige infecties kunnen het hele lichaam aantasten en fataal zijn. De behandeling is erop gericht om de complicaties van calciphylaxie te verlichten. De infectie wordt bijvoorbeeld behandeld met antibiotica en de pijn met pijnstillers. Er kunnen medicijnen worden gegeven om het calcium- en fosforgehalte in het bloed te verlagen. Wonden worden behandeld met zorgvuldige huidverzorging.
Psychosociale overwegingen
Mensen die dialyse ondergaan, kunnen verliezen ervaren in elk aspect van hun leven. Het mogelijke verlies van onafhankelijkheid kan bijzonder pijnlijk zijn.
Omgaan met verstoringen in de levensstijl kan moeilijk zijn. Veel mensen die dialyse ondergaan, worden depressief en angstig. Psychologische en sociale begeleiding
is vaak nuttig voor zowel de familie als de persoon die dialyse ondergaat. Veel dialysecentra bieden psychologische en sociale ondersteuning. Omgaan met het verlies
van onafhankelijkheid wordt bevorderd als mensen worden aangemoedigd om hun vroegere interesses voort te zetten. Mensen die hemodialyse ondergaan moeten regelmatig
vervoer van en naar het dialysecentrum regelen. Dialysesessies kunnen werk, school of vrijetijdsbesteding in de weg staan.
Overwegingen bij kinderen
Kinderen met een groeistoornis kunnen zich geísoleerd en anders dan hun leeftijdsgenoten voelen. Voor jongvolwassenen en adolescenten die kampen met problemen op het
gebied van identiteit, onafhankelijkheid en lichaamsbeeld kan dialyse deze problemen nog verergeren. Voeding is belangrijk voor kinderen die dialyse ondergaan omdat
ze voldoende voedingsstoffen binnen moeten krijgen om hun groei te ondersteunen.
|
Redenen voor dialyse bij nierfalen Artsen besluiten iemand aan de dialyse te leggen als het nierfalen bepaalde aandoeningen veroorzaakt:
|
|
Hemofiltratie en hemoperfusie: andere manieren om het bloed te filteren Soms worden andere technieken dan dialyse gebruikt om het bloed te filteren.
|
Bronnen:
| Laatste wijziging: 01 oktober 2023 | Colofon Disclaimer Privacy Zoeken Copyright © 2002- G. Speek |