Paranoïde persoonlijkheidsstoornis meer psychisch  

Het schilderij rechts, De Schreeuw, is gemaakt door Edvard Munch, die verondersteld wordt te hebben geleefd met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Het is niet de persoon op de voorgrond die schreeuwt, maar de natuur schreeuwt waarvoor hij/zij de oren afdekt.

Er is soms begripsverwarring / verschil van inzicht over de betekenis van de woorden paranoia en paranoïde.

Nederlandse taalkundigen beschrijven het als volgt:
     Paranoia is een zelfstandig naamwoord.
     Paranoïde is een bijvoeglijk naamwoord.
     Wie paranoïde is, lijdt aan paranoia.

Dat is ook de mening van de medische woordenboeken Coëlho (2020), Dorland (2020) en Pinkhof (2012).

Het standaardwerk 'Principles of Neurology'” van Adams & Victor beschrijft wel een verschil:
Bij zuivere paranoia (waanstoornis in DSM-4) wordt verondersteld dat er geen ander geestelijk effect is (geen dementie, geen hallucinaties, geen emotionele stoornis) dan het waanstelsel. In het verleden werd een grote groep geesteszieken geclassificeerd als paranoïde. Maar met de voortschrijdende kennis van geestesziekten zijn er steeds minder overgebleven in deze categorie.

Paranoia wordt (anno 2022) tot de wanen gerekend en een waan wordt gezien als een aandacht stoornis. Op basis van kenmerken die (door de patiënt) worden waargenomen (of bedacht) worden interpretaties geproduceerd die niet stroken met de werkelijkheid (o.a. complottheoriën).

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, professional version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat is het?   
Paranoïde persoonlijkheidsstoornissen worden gekenmerkt door een alomtegenwoordig patroon van ongerechtvaardigd wantrouwen en achterdocht jegens anderen, waarbij hun motieven als kwaadaardig worden geïnterpreteerd. De diagnose wordt gesteld op basis van klinische criteria. Behandeling vindt plaats met cognitieve gedragstherapie.

Patiënten met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis wantrouwen anderen en veronderstellen dat anderen van plan zijn hen kwaad te doen of te bedriegen, zelfs wanneer zij geen of onvoldoende rechtvaardiging voor deze gevoelens hebben.

Naar schatting heeft 2,3 tot 4,4% van de algemene Amerikaanse bevolking een paranoïde persoonlijkheidsstoornis. Aangenomen wordt dat het vaker voorkomt bij mannen.

Er zijn aanwijzingen voor een verhoogde prevalentie in families. Er zijn aanwijzingen dat er een verband bestaat tussen deze stoornis en emotioneel en/of fysiek misbruik en slachtofferschap in de kindertijd.

Comorbiditeiten (twee of meer aandoeningen bij dezelfde persoon, op hetzelfde tijdstip) komen vaak voor. Paranoïde persoonlijkheidsstoornis is zelden de enige diagnose. Veel voorkomende comorbiditeiten zijn denkstoornissen (bijv. schizofrenie), angststoornissen (bijv. sociale fobie [sociale angststoornis]), posttraumatische stressstoornis, stoornissen in alcoholgebruik, en een andere persoonlijkheidsstoornis (bijv. borderline).

Symptomen   
Paranoïde persoonlijkheidsstoornissen worden gekenmerkt door een alomtegenwoordig patroon van ongerechtvaardigd wantrouwen en achterdocht jegens anderen, waarbij hun motieven als kwaadaardig worden geïnterpreteerd. De diagnose wordt gesteld op basis van klinische criteria. Behandeling vindt plaats met cognitieve gedragstherapie.

Patiënten met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis vermoeden dat anderen van plan zijn hen uit te buiten, te bedriegen of kwaad te doen. Ze hebben het gevoel dat ze op elk moment en zonder reden kunnen worden aangevallen. Ook al is er weinig of geen bewijs, toch houden ze vast aan hun vermoedens en gedachten.

Vaak denken deze patiënten dat anderen hen ernstig en onherstelbaar hebben verwond. Zij zijn hypervigilant voor mogelijke beledigingen, kleineringen, bedreigingen en ontrouw en zoeken naar verborgen betekenissen in opmerkingen en handelingen. Zij onderzoeken anderen nauwkeurig op bewijzen die hun vermoedens ondersteunen. Zij kunnen bijvoorbeeld een aanbod van hulp verkeerd interpreteren als implicatie dat zij niet in staat zijn de taak alleen uit te voeren. Als zij denken dat zij op enigerlei wijze zijn beledigd of gekwetst, vergeven zij de persoon die hen heeft gekwetst niet. Zij hebben de neiging in de tegenaanval te gaan of boos te worden als reactie op deze vermeende kwetsuren. Omdat zij anderen wantrouwen, voelen zij een behoefte om autonoom en in controle te zijn.

Deze patiënten aarzelen om anderen in vertrouwen te nemen of nauwe relaties met hen aan te gaan, omdat zij bang zijn dat de informatie tegen hen gebruikt kan worden. Zij twijfelen aan de loyaliteit van vrienden en de trouw van hun echtgenoot of partner. Ze kunnen extreem jaloers zijn en voortdurend de activiteiten en motieven van hun echtgenoot of partner in twijfel trekken in een poging om hun jaloezie te rechtvaardigen.

Patiënten met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis kunnen dus moeilijk zijn om mee om te gaan. Wanneer anderen negatief op hen reageren, zien zij deze reacties als een bevestiging van hun oorspronkelijke vermoedens.

Diagnose   

  • klinische criteria (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Vijfde Editie [DSM-5])

Voor een diagnose van paranoïde persoonlijkheidsstoornis moeten patiënten hebben:

  • een aanhoudend wantrouwen en achterdocht jegens anderen

Dit wantrouwen en deze achterdocht blijken uit de aanwezigheid van = 4 van de volgende zaken:

  • ongerechtvaardigde verdenking dat andere mensen hen uitbuiten, kwetsen of bedriegen
  • vooringenomenheid met ongerechtvaardigde twijfels over de betrouwbaarheid van hun vrienden en collega's
  • terughoudendheid om anderen in vertrouwen te nemen omdat de informatie anders tegen hen wordt gebruikt
  • onjuiste interpretatie van onschuldige opmerkingen of gebeurtenissen als zou er een kleinerende, vijandige of bedreigende betekenis achter schuilgaan
  • het koesteren van wrok wegens beledigingen, verwondingen of ongenoegens
  • bereidheid te denken dat hun karakter of reputatie is aangevallen en snel boos te reageren of in de tegenaanval te gaan
  • terugkerende, ongerechtvaardigde vermoedens dat hun echtgenoot of partner ontrouw is

De symptomen moeten ook al in de vroege volwassenheid zijn begonnen.

Differentiële diagnose
Artsen kunnen de paranoïde persoonlijkheidsstoornis gewoonlijk onderscheiden van andere persoonlijkheidsstoornissen door de alomtegenwoordigheid van de paranoia ten opzichte van anderen (bijvoorbeeld in tegenstelling tot de meer voorbijgaande paranoia van de borderline persoonlijkheid) en door het kernkenmerk van elke stoornis:

  • schizoïde persoonlijkheidsstoornis: Desinteresse (in tegenstelling tot het wantrouwen bij paranoïde)
  • schizotypische persoonlijkheidsstoornis: Excentrieke ideeën, spraak en gedrag
  • Borderline persoonlijkheidsstoornis: Afhankelijkheid
  • narcistische persoonlijkheidsstoornis: Grandioosheid
  • antisociale persoonlijkheidsstoornis: Uitbuiting
  • vermijdende persoonlijkheidsstoornis: Angst voor afwijzing

De paranoïde persoonlijkheidsstoornis kan worden onderscheiden van de waanstoornis (persecutieve stoornis), schizofrenie, en een depressieve stoornis of bipolaire stoornis met psychotische kenmerken, omdat bij deze stoornissen episoden van psychotische symptomen (bijv. wanen, hallucinaties) prominent aanwezig zijn.

Behandeling   

  • cognitief-gedragstherapeutische behandeling

De algemene behandeling van de paranoïde persoonlijkheidsstoornis is dezelfde als die voor alle persoonlijkheidsstoornissen.

Er zijn geen behandelingen bewezen effectief voor paranoïde persoonlijkheidsstoornis.

De over het algemeen hoge niveaus van achterdocht en wantrouwen bij patiënten bemoeilijken het tot stand komen van een verstandhouding. Het erkennen van de eventuele validiteit van de verdenkingen van patiënten kan een alliantie tussen patiënt en behandelaar vergemakkelijken. Deze alliantie kan patiënten vervolgens in staat stellen om deel te nemen aan cognitieve gedragstherapie of bereid te zijn om medicijnen (bijv. antidepressiva, atypische antipsychotica) in te nemen die worden voorgeschreven om specifieke symptomen te behandelen. Atypische (2e generatie) antipsychotica kunnen angstgevoelens helpen verminderen.

Bron: wiki-nl
In pathologische vorm is paranoia het gevoel in de gaten gehouden, achtervolgd of bedreigd te worden, zonder dat zoiets daadwerkelijk het geval is. Paranoïde mensen verkeren bijvoorbeeld in de waan dat zij worden gevolgd, dat mensen 's nachts in hun huis inbreken en rondlopen, dat er giftige gassen in hun huis worden gepompt door kwaadwillende buren of dat de politie voor de deur de wacht houdt. Ook houden zij er vaak complottheoriën op na. Ze hebben over het algemeen geen ziekte-inzicht. Hierdoor zien ze zelf in de regel geen heil in behandeling, zelfs als ze voor hun omgeving evident geestesziek zijn.

Bronnen:

Laatste wijziging: 5 januari 2022
  Einde van de pagina