| Acute intermitterende porfyrie | meer hormonaal-metabolisch |
|
|
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
- veel mensen ervaren nooit symptomen
- symptomen kunnen zijn braken, buik- of rugpijn, zwakte in armen of benen, en psychische klachten
- het meest voorkomende symptoom is gegeneraliseerde buikpijn die enkele uren tot dagen aanhoudt
- laboratoriumtests kunnen het best worden uitgevoerd op urinemonsters die tijdens de aanval zijn genomen
- een goede voeding en het vermijden van alcohol en drugs die aanvallen uitlokken, zijn belangrijk
- aanvallen worden behandeld door het geven van glucose en soms heem (haem, hem)
- givosiran, een nieuwer geneesmiddel, vermindert het aantal en de ernst van acute aanvallen
Porfyrieën zijn een groep aandoeningen die worden veroorzaakt door tekorten aan enzymen die betrokken zijn bij de productie van heem (haem). Heem is een chemische verbinding die ijzer bevat en het bloed zijn rode kleur geeft. Hèm is een belangrijk bestanddeel van verschillende belangrijke eiwitten in het lichaam. (Zie ook Overzicht van porfyrieën).
Acute intermitterende porfyrie komt voor bij mensen van alle etnische groepen. In de meeste landen is het de meest voorkomende van de acute porfyrieën. Andere acute porfyrieën zijn:
- variegate porfyrie
- erfelijke coproporfyrie
- delta-aminolevulinezuur dehydratase-deficiëntie porfyrie, die uiterst zeldzaam is
Variegate-porfyrie en hereditaire coproporfyrie kunnen ook huidverschijnselen (cutane verschijnselen) veroorzaken.
Acute intermitterende porfyrie is te wijten aan een deficiëntie van het enzym porphobilinogeen deaminase (ook bekend als hydroxymethylbilane synthase) dat leidt tot accumulatie van de porfyrine precursors delta-aminolevulinezuur en porphobilinogeen in eerste instantie in de lever.
Acute intermitterende porfyrie wordt overgeërfd door een enkel abnormaal gen van één ouder. Het normale gen van de andere ouder houdt het defecte enzym op een half-normaal niveau, wat voldoende is om normale hoeveelheden heem te produceren.
De meeste mensen met een tekort aan porphobilinogeen deaminase ontwikkelen nooit symptomen. Bij sommige mensen kunnen bepaalde factoren de symptomen echter versnellen, waardoor een aanval ontstaat. Factoren die een acute aanval van porfyrie kunnen veroorzaken zijn onder andere
- veel geneesmiddelen (waaronder geslachtshormonen, barbituraten, antizuurmiddelen en sulfonamide antibiotica)
- hormonale veranderingen bij vrouwen
- een calorie- en koolhydraatarm dieet
- inname van alcohol
- blootstelling aan organische oplosmiddelen (bijvoorbeeld in stomerijvloeistoffen of verf)
- emotionele stress
- infecties en andere ziekten
- chirurgie
- roken
Meestal is een combinatie van factoren betrokken bij het veroorzaken van een aanval. Soms kan niet worden vastgesteld welke factoren een aanval veroorzaken.
Aanvallen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen en komen slechts zeer zelden voor in de puberteit. Heel zelden wordt de aandoening van beide ouders geërfd (en zijn er dus twee abnormale genen aanwezig). De symptomen kunnen dan in de kindertijd optreden en afwijkingen in de ontwikkeling omvatten.
Symptomen
Veel mensen hebben nooit symptomen van acute intermitterende porfyrie. Andere mensen kunnen in hun leven slechts enkele aanvallen hebben. Sommige mensen hebben echter steeds terugkerende aanvallen. Veel mensen hebben pijn of andere verschijnselen tussen de aanvallen door.
De symptomen treden op als aanvallen die meestal een paar dagen duren, maar soms ook langer. Dergelijke aanvallen treden meestal voor het eerst op na de puberteit. Bij sommige vrouwen ontstaan de aanvallen tijdens de tweede helft van de menstruatiecyclus, waarschijnlijk door de verhoging van het progesterongehalte die dan optreedt.
Buikpijn die uren tot dagen aanhoudt, is het meest voorkomende symptoom. De pijn kan zo hevig zijn dat artsen ten onrechte denken dat een buikoperatie nodig is. Andere spijsverteringssymptomen zijn misselijkheid, braken, ernstige constipatie, of diarree (zelden).
Psychische symptomen, zoals prikkelbaarheid, rusteloosheid, slapeloosheid, agitatie, vermoeidheid en depressie, komen vaak voor.
De symptomen van het zenuwstelsel zijn talrijk. De zenuwen die de spieren aansturen kunnen worden aangetast, wat leidt tot zwakte, meestal beginnend in de schouders en armen. De zwakte kan zich uitbreiden tot vrijwel alle spieren, inclusief de spieren die betrokken zijn bij de ademhaling. Trillingen en toevallen kunnen optreden.
Andere veel voorkomende symptomen zijn
- snelle hartslag
- verhoogde bloeddruk
- zweten
- rusteloosheid
- moeite met slapen
De meeste van deze symptomen, ook die van de spijsvertering, zijn het gevolg van effecten op het zenuwstelsel.
Een onregelmatig hartritme is een gevaarlijke complicatie tijdens een aanval.
Herstel van de symptomen kan binnen een paar dagen optreden, hoewel volledig herstel van ernstige spierzwakte enkele maanden of jaren kan duren. Bij sommige mensen blijven de symptomen van mindere intensiteit, zoals vermoeidheid, hoofdpijn, rug- of dijbeenpijn, slapeloosheid, depressie of angst, aanhouden. Aanvallen zijn zelden fataal. Bij een klein aantal mensen kunnen de aanvallen echter invaliderend zijn.
Complicaties op lange termijn van acute intermitterende porfyrie kunnen zijn: blijvende spierzwakte, hoge bloeddruk, chronische nierziekte, levercirrose en levertumoren.
Diagnose
De ernstige spijsverterings- en neurologische symptomen van acute intermitterende porfyrie lijken op de symptomen van veel vaker voorkomende aandoeningen. Laboratoriumonderzoek van urinemonsters die tijdens een aanval zijn genomen, toont verhoogde niveaus van twee porfyrine-voorlopers (delta-aminolevulinezuur en porfobilinogeen) aan. De niveaus van deze voorlopers zijn zeer hoog tijdens de aanvallen en blijven hoog bij mensen die herhaaldelijk aanvallen hebben.
De voorlopers kunnen porfyrines vormen, die roodachtig zijn. Deze porfyrines kleuren de urine rood tot roodbruin. De kleur komt vooral tot uiting als het urinemonster aan licht en lucht wordt blootgesteld.
Verwanten zonder symptomen kunnen als dragers van de aandoening worden geïdentificeerd door het gehalte van het deficiënte enzym porfobilinogeen deaminase in rode bloedcellen te meten of, met de grootste zekerheid, door DNA-onderzoek. Diagnose voor de geboorte is ook mogelijk, maar is meestal niet nodig omdat de meeste getroffen mensen nooit symptomen krijgen.
Preventie
Aanvallen van acute intermitterende porfyrie kunnen worden voorkomen door:
- goede voeding, waaronder voldoende koolhydraten
- alcohol te vermijden
- het vermijden van geneesmiddelen die een aanval kunnen veroorzaken
- roken te vermijden
- vermijden van fysieke en emotionele stress en uitputting
- het vermijden van crash diëten om snel gewicht te verliezen
Mensen die op voorspelbare tijden aanvallen krijgen, zoals vrouwen bij wie de aanvallen samenhangen met de menstruatiecyclus, kunnen heem toegediend krijgen via een ader om aanvallen te voorkomen. Premenstruele aanvallen bij vrouwen kunnen worden voorkomen met een van de gonadotropine-releasing hormoon agonisten die worden gebruikt om endometriose te behandelen, hoewel deze behandeling alleen moet worden geleid door artsen die deskundig zijn in de behandeling van porfyrie.
Givosiran, een nieuwer geneesmiddel, wordt soms eenmaal per maand via een injectie onder de huid toegediend om acute aanvallen te voorkomen.
Behandeling
De behandeling van de acute aanval is identiek voor alle acute porfyrieën.
- hemen toegediend via een ader
- dextrose
Mensen die aanvallen van acute intermitterende porfyrie hebben, worden vaak in het ziekenhuis opgenomen voor behandeling van ernstige symptomen.
Behandeling van acute aanvallen
Mensen met ernstige aanvallen worden behandeld met heem dat via een ader wordt toegediend. De bloed- en urinespiegels van delta-aminolevulinezuur en porphobilinogeen worden onmiddellijk verlaagd en de symptomen verdwijnen, meestal binnen enkele dagen. Als de behandeling wordt uitgesteld, duurt het herstel langer en kan de zenuwbeschadiging blijvend zijn.
Dextrose via de mond (of via de ader als mensen braken) kan ook nuttig zijn, vooral bij mensen bij wie de aanvallen worden veroorzaakt door een calorie- en koolhydraatarm dieet, maar deze maatregelen zijn minder effectief dan heem.
Pijn kan worden bestreden met medicijnen (zoals acetaminophen en opioïden).
Misselijkheid, braken, angst en rusteloosheid worden behandeld met een fenothiazine-achtig geneesmiddel gedurende een korte tijd. Ondansetron kan ook worden gegeven tegen misselijkheid.
Slapeloosheid kan worden behandeld met chloraalhydraat of lage doses van een benzodiazepine, maar niet met een barbituraat. Een te volle blaas kan worden behandeld door de urine met een katheter af te voeren.
Artsen zorgen ervoor dat mensen geen geneesmiddelen innemen waarvan bekend is dat ze een aanval kunnen uitlokken, en - indien mogelijk - andere factoren aanpakken die tot de aanval kunnen hebben bijgedragen.
De behandeling van aanvallen is problematisch, omdat veel veel gebruikte antizuurmiddelen een aanval zouden verergeren. Levetiracetam lijkt veilig te kunnen worden gebruikt. Bètablokkers kunnen worden gebruikt om een snelle hartslag en hoge bloeddruk te behandelen.
Andere behandeling
Mensen met aanwijzingen voor nierschade worden meestal doorverwezen naar een nierspecialist (nefroloog).
Omdat het risico op leverkanker hoog is bij mensen met acute intermitterende porfyrie, worden mensen die ouder zijn dan 50 jaar ten minste eenmaal per jaar gescreend op leverkanker.
Levertransplantatie kan acute intermitterende porfyrie genezen. Artsen overwegen transplantatie bij mensen met een slechte levenskwaliteit en het risico op blijvende schade aan de nieren of het zenuwstelsel vanwege ernstige, steeds terugkerende aanvallen. Sommige mensen kunnen ook een niertransplantatie nodig hebben.
Bronnen:
- Merck Manual, professional version
- Merck Manual, consumer version
- Beers, Marc H. (red.), 2005, 2e druk. Merck Manual Medisch Handboek. Bohn Stafleu van Loghum. 1970 blz. ISBN 978-90-313-4300-5. blz.940-941
- Wiki Engelstalig
| Laatste wijziging: 14 augustus 2022 |