|
|
tabel delirium t.o.v. dementie
Wat is het?
Onder dementie verstaat men een combinatie van verschijnselen (symptomen) die samen een syndroom vormen (het dementiesyndroom), kortweg vaak dementie genoemd.
Voor dementie is kenmerkend dat het geheugen geleidelijk aan achteruit gaat, maar ook andere functies kunnen gestoord raken zoals taal, herkenning en planning- en organisatievermogen.
Voorts kunnen patiënten met dementie prikkelbaar en agressief zijn en seksueel ongepast gedrag vertonen.
Dementie is strikt genomen geen ziekte, maar is een paraplu waaronder om en nabij een 50-tal ziekten schuil gaan.
Die ziekten vertonen o.a. dementie, maar de oorzaken daarvoor verschillen.
Dementie en (de ziekte van) Alzheimer worden vaak in één adem genoemd, maar dat zijn geen synoniemen.
Alzheimer is een vorm van dementie, maar niet alle vormen van dementie zijn Alzheimer.
Enkele bekende ziekten waarbij het dementiesyndroom een rol speelt:
-
de ziekte van Alzheimer. Ongeveer drievierde van alle gevallen van dementie wordt veroorzaakt door de ziekte van Alzheimer,
die nader besproken wordt onder de rubriek Alzheimer.
-
vasculaire dementie. Mensen met vasculaire dementie hebben een voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten.
Meerdere, ook kleine beroertes veroorzaken (steeds meer) beschadiging
van de hersenen en gaan gepaard met trager denken, spreken en handelen en moeilijker concentreren, en een verdere toename daarvan leidt tot dementie.
Bij small vessel disease (ziekte van Binswanger) is er alleen schade aan de kleine hersenvaten,
-
frontotemporale dementie (FTD). Vroeger ook wel ziekte van Pick geheten,
vormt minder dan 1% van alle gevallen van dementie en komt vaak op
jongere leeftijd en uit zich vooral door veranderingen in persoonlijkheid en gedrag of in taal.
-
de ziekte van Pick. Lijkt sterk op Alzheimer, behalve dat de ziekte slechts een klein gebied van de hersenen aantast en sneller verergert.
De symptomen zijn o.a. apathie, geheugenverlies, onverschilligheid en een slechte persoonlijke hygiëne.
- normotensieve hydrocefalie
- dementia pugilistica, 'boksersdementie'
-
Lewy body dementie. Betrekkelijk weinig voorkomend en genoemd naar het voorkomen van zogenaamde Lewy bodies in de zenuwcellen en gekenmerkt
door vaak (van dag tot dag) wisselde symptomen, waarbij het geheugen relatief lang intact blijft en vaak ook verschijnselen van Parkinson optreden.
-
de ziekte van Creutzfeldt-Jakob is een zeldzame en snel verlopende vorm van dementie, waarbij de degeneratie van zenuwcellen in gang wordt gezet
door afwijkende eiwitten (prionen), terwijl een variant daarvan kan worden overgebracht door het eten van vlees van koeien die besmet zijn met de gekke koeienziekte.
-
de ziekte van Korsakov wordt veroorzaakt door een ernstig gebrek aan vitamine B1.
meestal is dit vitaminetekort een gevolg van langdurig overmatig alcohol gebruik in combinatie met te weinig en ongezond eten.
- dementia paralytica
- de ziekte van Parkinson; in de eindfase van de ziekte treden vaak verschijnselen van dementie op
Symptomen
De omgeving ervaart dat de patiënt 'in de war is', dat zijn geheugen slechter wordt en dat 'het verstand' afneemt.
Dat zijn verschijnselen waarbij familieleden vaak denken dat er sprake is van dementie.
Deze omschrijvingen zijn echter ontoereikend om de diagnose 'dementie' te stellen.
Er zijn verschillende vormen van dementie met elk meer typische en atypische symptomen. Bovendien heeft ieder individu zijn of haar unieke
ervaring. Er is dus geen algemene definitie van hoe de eerste fase van dementie eruit ziet, maar deze tien symptomen komen het meest voor:
- ernstige geheugenproblemen
- normaal: af en toe niet op een naam kunnen komen of vergeten wanneer die afspraak ook alweer was, is heel normaal. Zeker als je je het een paar uur later wel weer kan herinneren
- verdacht: één van de typische vroege symptomen van bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer is het vergeten van nieuwe informatie. Wie dement wordt, kan niet meer zonder een kalender of ander hulpmiddel om afspraken of data te onthouden, want hij of zij kan simpelweg die nieuwe informatie niet meer opslaan in zijn of haar geheugen. Andere voortekenen zijn het vergeten van belangrijke data of gebeurtenissen, en steeds opnieuw dezelfde vraag stellen.
- moeilijkheden met plannen en het oplossen van problemen
- normaal: wie af en toe een rekenfout maakt of een rekening over het hoofd ziet, hoeft zich niet meteen zorgen te maken. Ook is het niet abnormaal dat je het moeilijker vindt om van alles tegelijkertijd te doen als je wat ouder wordt
- verdacht: complexe plannen uitvoeren, bijvoorbeeld met veel cijfers, gaat moeizaam en vergt veel meer concentratie dan vroeger. Typische voorbeelden zijn vastlopen of fouten maken bij het koken of bakken van een recept dat je in het verleden vaker (met succes) maakte. Het is ook verdacht als je het overzicht over je financiën en rekeningen niet meer kan behouden wanneer je dit vroeger probleemloos kon
- moeite met vertrouwde taken
- normaal: eens hulp nodig hebben bij ingewikkelde instellingen van bijvoorbeeld een navigatie of een ander huishoudapparaat is geen reden tot paniek
- verdacht: als iemand moeite heeft om een boodschappenlijstje op te stellen of de spelregels van zijn of haar favoriete spelletje vergeet, kan dit een indicatie zijn van beginnende problemen. Ook de weg vergeten naar een plaats waar je al jaren komt, is niet normaal
- gedesoriënteerd zijn
- normaal: vergeten welke dag van de week het is, maar er later weer achter komen: dat overkomt iedereen weleens
- verdacht: wie dement is, kan soms gedesoriënteerd raken in de tijd en in de ruimte. Hij of zij weet bijvoorbeeld niet meer welk seizoen het is of of iets gisteren gebeurde of vorige week. Ook vergeten waar men is en/of hoe men daar gekomen is, kan een vroeg teken van dementie zijn
- visuele informatie verkeerd interpreteren
- normaal: cataract of staar kan de oorzaak zijn van vertroebeld zicht bij wie ouder wordt, maar dat heeft niets te maken met dementie
- verdacht: soms kan beginnende dementie zich uiten in problemen met zicht. Het gaat dan om het moeilijk kunnen inschatten van afstand, kleur of contrast. Dit kan het moeilijk maken om te lezen en zeker om auto te rijden
- taalproblemen
- normaal: je hoeft je geen zorgen te maken als je even niet op het juiste woord kan komen, maar er later weer achter komt
- verdacht: wie dement is of wordt, kan problemen ondervinden om een (een-op-een) gesprek te volgen of een gesprek aan te knopen. Hij of zij valt in herhaling binnen hetzelfde gesprek of houdt abrupt op met praten. Het kan ook zijn dat iemand met (beginnende) dementie het juiste woord niet kan vinden voor normale zaken. In plaats daarvan gaat hij of zij een verkeerd woord of een beschrijving gebruiken, bijvoorbeeld 'hand-klok' in plaats van horloge
- spullen kwijtraken en ze niet meer kunnen terugvinden
- normaal: je sleutel of portemonnee kwijt zijn, maar in je gedachten kunnen nagaan waar het voorwerp zou kunnen zijn, is heel normaal
- verdacht: personen met dementie leggen soms voorwerpen op een ongebruikelijke plek, bijvoorbeeld sleutels in de koelkast. Wanneer ze iets kwijt zijn, zijn ze bovendien niet meer in staat om na te gaan waar ze geweest zijn of waar ze iets voor het laatst hebben gezien om het voorwerp terug te vinden. Daarom gebeurt het soms dat mensen met dementie (vaak in een meer gevorderd stadium) anderen gaan beschuldigen van stelen
- slecht kunnen inschatten of beoordelen
- normaal: we nemen allemaal wel eens slechte beslissingen, zoals een doktersbezoek uitstellen wanneer we ons niet goed voelen of niet op tijd de olie van onze auto verversen. In dit geval gaat het meer om uitstelgedrag dan een verkeerde beoordeling van de situatie
- verdacht: een teken van dementie kan zijn dat iemand minder goed de risico's of gevolgen van zijn of haar acties kan inschatten. Dit uit zich in de omgang met geld, bijvoorbeeld in buitensporige uitgaven doen. Op het gebied van lichaamsverzorging gebeurt het dat mensen met dementie veel te warme kleren aandoen op een hete dag, hun haren niet langer kammen, et cetera
- minder initiatief nemen
- normaal: het is niet abnormaal dat wie ouder wordt ook sneller moe is en af en toe gewoon geen zin heeft in sociale verplichtingen
- verdacht: door de moeilijkheden om iets te onthouden of een gesprek te volgen, kan iemand met beginnende dementie meer teruggetrokken worden. Ze verliezen mogelijk interesse in hun eerdere hobby's of passies. Het wordt bijvoorbeeld te moeilijk om de stand in hun favoriete voetbalwedstrijd te blijven volgen
- veranderingen in humeur en in persoonlijkheid
- normaal: van tijd tot tijd slechtgezind zijn als er iets tegenzit of erg vasthouden aan je eigen routine en manier van doen, daar hoef je je geen vragen bij te stellen
- verdacht: wanneer iemand zich verward, depressief, angstig of onrustig voelt zonder duidelijke aanleiding, kan dit een voorteken zijn van een onderliggend probleem
Oorzaak
De oorzaak is degeneratie (geleidelijk functieverlies) van het hersenweefsel.
Er worden meerdere types degeneratieve ziekten onderscheiden, die noodzakelijkerwijs niet gepaard hoeven te gaan met dementie.
De oorzaak van de degeneratie is veelal niet goed bekend.
Vastgesteld kan worden dat zenuwcellen bij neurodegeneratie geleidelijk aan beschadigd raken en hun structuur verliezen, wat gepaard gaat met functieverlies.
Bij sommige mensen verloopt de achteruitgang heel snel, anderen kunnen nog jarenlang een redelijk gewoon leven leiden.
| Aandachtspunten voor de beoordeling van de dementiesymptomen |
| dsm-criteria |
mogelijke tekenen van dementie |
klachten van het geheugen |
Inconsistentie, lacunes, herhalingen, aarzelingen, confabuleren en het 'head turning signaal' (de patient draait bij elke vraag zijn hoofd in de richting van de mantelzorger, om te verrifieren of het gegeven antwoord klopt, of om de mantelzorger het antwoord te laten geven. De patient kan vaak niet correct vertellen over recente gebeurtenissen in het nieuws of de omgeving.
|
afasie |
Niet vloeiend praten, naar woorden zoeken of onjuiste woorden gebruiken. Afwijkingen kunnen ook veroorzaakte worden door een gestoord begrip: hierbij kan de patient genoemde voorwerpen in de kamer niet aanwijzen.
|
apraxie |
Het niet kunnen uitvoeren of imityeren van eenvoudige handelingen. Afwijkingen kunnen ook veroorzaakt zijn door een stoornis in begrip, motoriek of agnosie.
|
agnosie |
Het niet kunnen herkennen van zintuigelijke indrukken. Bijvoorbeeld getoonde voorwerpen niet kunnen benoemen (visuele agnosie), of met gesloten ogen een bekend object (bv. een paperclip) in de hand of lichaamsdelen die aangeraakt worden niet kunnen benoemen (tactiele agnosie).
|
stoornis in uitvoerende functies |
Verminderd vermogen tot plannen en organiseren van activiteiten; niet bijsturen na een fout; niet kunnen aanleren van een nieuwe(opeenvolging van) handelingen, bv. bij een nieuw huishoudelijk apparaat; verlies van abstract denken, logisch redeneren en/of visuoconstructie (bv. tekenen van twee overlappende vijfhoeken of een klok). Verminderd inzicht in het eigen functioneren, initiatiefverlies, verhoogde impulsiviteit of ontremdheid, ongepast sociaal gedrag of persoonslijkheidsveranderingen.
|
berperking in het dagelijks functioneren |
Hulpbehoevendheid bij instrumentele ADL (telefoneren, reizen, boodschappen doen, bereiden van een maaltijd, huishoudelijk werk, omgaan met medicijnen en geld) en ADL (zoals opstaan, lopen, douchen, aankleden, toiletgebruik of gebruik van incontinentiemateriaal en eten). Voorbeelden van hulpmiddelen om het (I)ADL-functionerengestructuteerd te inventariseren zijn Katz en Lawton of (onderdelen van) de Easycare- of TraZAG-vragenlijst (zie de NHG-Praktijkwijzer Ouderenzorg). Beperking in het dagelijks functioneren kan ook blijken uit werk- of relatieproblemen of het niet langer bezoeken van sociale gelegenheden.
|
Bron:
Veld in 't, C.J.; Goudswaard, A.N.; Dijkstra, R.F. (2012, 2e ed.). Handboek diagnostische verrichtingen in de huisartsenpraktijk. Houten: Prelum Uitgevers, 2012. Hardcover. 449 pagina’s ISBN 978-90-8562-117-1. blz. 291.
|
De diagnose, de behandeling en begeleiding alsmede de prognose worden nader besproken onder de rubriek ziekte van Alzheimer.
Bronnen: geraadpleegde literatuur.
|