Zwelling meer hart en bloedvaten  
  Oedeem

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat is het?
Zwelling wordt veroorzaakt door een teveel aan vocht in de weefsels. Het vocht bestaat voornamelijk uit water.
De zwelling kan wijdverspreid zijn of beperkt zijn tot één ledemaat of deel daarvan. Zwelling komt vaak voor in de voeten en onderbenen. Bij mensen die langere tijd in bed moeten blijven (bedrust) ontstaat soms een zwelling in de billen, de geslachtsorganen en de achterkant van de dijen. Vrouwen die slechts op één kant liggen, kunnen een zwelling ontwikkelen in de borst waarop ze liggen. Zelden zwelt een hand of arm op.
Soms zwelt een ledemaat plotseling op. Vaker ontwikkelt de zwelling zich langzaam, beginnend met gewichtstoename, gezwollen ogen bij het ontwaken 's morgens, en strakke schoenen aan het eind van de dag. De zwelling kan zich zo geleidelijk ontwikkelen dat mensen het pas merken als de zwelling aanzienlijk is. Soms hebben mensen een gevoel van benauwdheid of volheid. Afhankelijk van de oorzaak van de zwelling kunnen er andere symptomen zijn, zoals kortademigheid of pijn in het getroffen lidmaat.

Oorzaak   
Een zwelling in het hele lichaam heeft andere oorzaken dan een zwelling die zich beperkt tot één ledemaat of deel daarvan.
Wijdverspreide zwelling wordt meestal veroorzaakt door:

Deze aandoeningen veroorzaken allemaal vochtretentie, wat de oorzaak is van de zwelling.

Een andere oorzaak van zwelling van de onderbenen is ophoping van bloed in de benen. Veel zwaarlijvige mensen van middelbare leeftijd of ouder hebben gewoonlijk aan het eind van de dag een kleine zwelling door bloedplasvorming. Deze zwelling verdwijnt meestal tegen de ochtend. Bloed kan ook in de benen ophopen als de kleppen in de aderen verwijd of beschadigd zijn (chronische veneuze insufficiëntie), zoals kan voorkomen bij mensen die vroeger bloedstolsels in de benen hadden. Bij dergelijke mensen verdwijnt de zwelling meestal niet van de ene op de andere dag.

Veel vrouwen hebben normaal gesproken enige zwelling tijdens de latere stadia van de zwangerschap. Bij vrouwen met een grote zwelling, vooral als de zwelling ook de handen en het gezicht betreft en gepaard gaat met hoge bloeddruk, kan echter sprake zijn van zwangerschapsvergiftiging, wat gevaarlijk kan zijn.

Een zwelling die zich beperkt tot één ledemaat of deel daarvan wordt meestal veroorzaakt door:

Veel aandoeningen verhogen het risico op bloedstolsels in een ader. Meestal ontstaan deze stolsels in een beenader, maar soms ook in een armader. Bloedstolsels in een ader kunnen gevaarlijk zijn als het stolsel afbreekt en naar de longen reist en daar een slagader blokkeert (longembolie genoemd).

Cellulitis veroorzaakt meestal een zwelling van de huid op slechts een deel van een ledemaat. Veel minder vaak kan een infectie diep onder de huid of in de spieren de hele ledemaat doen opzwellen.

Verstopping van een lymfevat (zoals bij lymfoedeem) is een minder vaak voorkomende oorzaak. Lymfevaten, die overal in het lichaam voorkomen, helpen bij de afvoer van vocht uit weefsels. Als een tumor op de lymfevaten drukt of als bij een operatie sommige lymfevaten of -knopen worden verwijderd (bijvoorbeeld wanneer bij vrouwen met borstkanker lymfeklieren uit de oksel worden verwijderd), kan een ledemaat opzwellen. In veel tropische landen kunnen bepaalde parasieten de lymfevaten verstoppen en zwelling veroorzaken (lymfatische filariasis).

Soms veroorzaakt een allergische reactie zwelling rond bijvoorbeeld de mond (angio-oedeem). Angio-oedeem kan ook een erfelijke aandoening zijn (Erfelijk en verworden angio-oedeem.html) waarbij de zwelling met onregelmatige tussenpozen komt en gaat.

Evaluatie   
Hoewel zwelling een kleine irritatie lijkt, vooral als het geen ongemak veroorzaakt en weggaat terwijl iemand slaapt, kan het een symptoom zijn van een ernstige aandoening. De volgende informatie kan mensen helpen beslissen wanneer een doktersonderzoek nodig is en wat ze kunnen verwachten tijdens de evaluatie.

Waarschuwingssignalen   
Bij mensen met een zwelling zijn bepaalde symptomen en kenmerken reden tot bezorgdheid. Deze omvatten:

Wanneer naar de huisarts   
Mensen met waarschuwingssignalen moeten onmiddellijk een arts raadplegen. Mensen zonder waarschuwingssignalen die een hart-, long- of nierziekte hebben of die zwanger zijn, moeten onmiddellijk een arts raadplegen. Andere mensen zonder waarschuwingssignalen moeten zo snel mogelijk een afspraak met een arts maken.

Wat de arts doet   
Artsen stellen eerst vragen over de symptomen en de medische voorgeschiedenis van de persoon. Daarna doen ze een lichamelijk onderzoek. Wat ze tijdens de voorgeschiedenis en het lichamelijk onderzoek vinden, suggereert vaak een oorzaak van de zwelling en de onderzoeken die mogelijk moeten worden gedaan.

Artsen vragen naar de plaats en duur van de zwelling en de aanwezigheid en mate van pijn of ongemak. Aan vrouwen wordt meestal gevraagd of zij zwanger zijn of dat de zwelling verband lijkt te houden met de menstruatie. Artsen vragen ook of de persoon aandoeningen heeft (bijvoorbeeld hart-, lever- of nieraandoeningen) of geneesmiddelen gebruikt (bijvoorbeeld minoxidil, niet-steroïde ontstekingsremmers, angiotensine-converterend enzym [ACE] remmers, of amlodipine en andere calciumkanaalblokkers) waarvan bekend is dat ze zwelling kunnen veroorzaken. Artsen vragen ook naar de hoeveelheid zout die wordt gebruikt bij het koken en aan tafel, omdat een teveel aan zout de zwelling kan verergeren, vooral bij mensen met hart- of nieraandoeningen.

Artsen zoeken naar symptomen die op de oorzaak van zwelling kunnen wijzen. Mensen met hartfalen kunnen bijvoorbeeld kortademig zijn bij inspanning of 's nachts wakker worden met kortademigheid. Mensen met zwelling en gemakkelijke blauwe plekken kunnen een leveraandoening hebben, en mensen die onlangs zijn geopereerd of in het gips zijn gezet, kunnen diep-veneuze trombose hebben.

Artsen kunnen mensen met een langdurige zwelling vragen hun dagelijkse gewicht bij te houden, zodat een toename van de zwelling snel kan worden opgespoord.

Tijdens het lichamelijk onderzoek letten artsen vooral op het gebied van de zwelling, maar ze onderzoeken de persoon ook zorgvuldig op andere tekenen. Artsen luisteren naar het hart en de longen met de stethoscoop omdat de zwelling een teken kan zijn van een hartaandoening.

Testen   
Bij de meeste mensen met een wijdverbreide zwelling wordt bloedonderzoek gedaan om de werking van de nieren en de lever te beoordelen. Een röntgenfoto van de borst en echocardiografie kunnen worden gedaan om de functie van het hart te beoordelen. Meestal wordt ook urineonderzoek gedaan om te controleren op grote hoeveelheden eiwit, wat kan wijzen op het nefrotisch syndroom of, bij zwangere vrouwen, op zwangerschapsvergiftiging. Andere tests worden gedaan op basis van de vermoedelijke oorzaak. Bij mensen met een geïsoleerde zwelling in één been kunnen artsen bijvoorbeeld echografie doen om te kijken of een ader in het been verstopt is.

Behandeling   
Specifieke oorzaken worden behandeld (mensen met bloedstolsels in de benen krijgen bijvoorbeeld antistollingsmiddelen [bloedverdunners]). Medicijnen die de zwelling hebben veroorzaakt, worden zo mogelijk gestopt of vervangen.

Omdat de zwelling zelf niet schadelijk is, geven artsen geen waterpillen (diuretica) aan mensen, tenzij ze nodig zijn om de oorzaak van de zwelling te behandelen (zoals hartfalen). Enkele eenvoudige algemene maatregelen, zoals zitten met de benen omhoog of beperking van de hoeveelheid zout in de voeding, helpen echter soms de zwelling te verlichten.

Belangrijke punten
  • de zwelling kan wijdverspreid of beperkt zijn tot één gebied
  • de belangrijkste oorzaken van een wijdverspreide zwelling zijn hart-, lever- en nieraandoeningen
  • de belangrijkste oorzaken van een zwelling van één ledemaat zijn bloedstolsels in een ader en een infectie
  • plotseling optredende zwelling kan wijzen op een ernstige aandoening, dus mensen moeten meteen een arts raadplegen

Bronnen:

Laatste wijziging: 16 maart 2022
  Einde van de pagina