| Menstruatie afwezig | meer vrouwen |
| Amenorroe | |
|
|
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Amenorroe is normaal in de volgende omstandigheden
- voor de puberteit
- tijdens de zwangerschap
- tijdens de borstvoeding
- na de menopauze
In andere gevallen kan het het eerste symptoom zijn van een ernstige aandoening.
Amenorroe kan gepaard gaan met andere symptomen, afhankelijk van de oorzaak. Vrouwen kunnen bijvoorbeeld mannelijke kenmerken ontwikkelen (virilisatie), zoals overmatige lichaamsbeharing (hirsutisme), een diepere stem en een grotere spieromvang. Ze kunnen last krijgen van hoofdpijn, gezichtsproblemen of een verminderde zin in seks. Ze kunnen moeite hebben om zwanger te worden.
Bij de meeste vrouwen met amenorroe laten de eierstokken geen eicellen los. Deze vrouwen kunnen niet zwanger worden.
Als de amenorroe lang aanhoudt, kunnen zich soortgelijke problemen voordoen als bij de menopauze. Daartoe behoren opvliegers, vaginale droogheid, verminderde botdichtheid (osteoporose) en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Deze problemen treden op omdat bij vrouwen met amenorroe het oestrogeengehalte laag is.
Soorten
Er zijn twee hoofdtypen amenorroe:
- primair: de menstruatie komt nooit op gang
- secundair: de menstruatie begint en stopt dan
Als de menstruatie nooit op gang komt, komen meisjes meestal niet in de puberteit en ontwikkelen de secundaire geslachtskenmerken,
zoals borsten en schaamhaar, zich niet normaal.
Als vrouwen eerst ongesteld zijn geweest en daarna niet meer, hebben ze misschien secundaire amenorroe.
Secundaire amenorroe komt veel vaker voor dan primaire amenorroe.
Hormonen en menstruatie
De menstruatie wordt geregeld door een complex hormonaal systeem.
Elke maand produceert dit systeem hormonen in een bepaalde volgorde om het lichaam, met name de baarmoeder,
voor te bereiden op een zwangerschap.
Wanneer dit systeem normaal werkt en er geen zwangerschap is, eindigt de reeks met het afwerpen van het baarmoederslijmvlies,
waardoor een menstruatie ontstaat. De hormonen in dit systeem worden geproduceerd door:
- de hypothalamus (deel van de hersenen dat de hypofyse helpt aansturen)
- de hypofyse, die luteïniserend hormoon en follikelstimulerend hormoon produceert
- de eierstokken, die oestrogeen en progesteron produceren
Andere hormonen, zoals schildklierhormonen en prolactine (geproduceerd door de hypofyse), kunnen de menstruatiecyclus beïnvloeden.
Oorzaak
Aandoeningen die amenorroe kunnen veroorzaken zijn hormonale stoornissen, geboorteafwijkingen, genetische afwijkingen, medicijnen en illegale drugs.
De meest voorkomende reden voor amenorroe bij vrouwen die niet zwanger zijn of borstvoeding geven is:
- storing van een deel van het hormonale systeem (hypothalamus, hypofyse en eierstokken)
Als dit systeem niet goed werkt, laten de eierstokken geen eicellen los. Het type amenorroe dat hierdoor ontstaat, wordt ovulatoire disfunctie genoemd.
Amenorroe kan ook het gevolg zijn van aandoeningen aan de baarmoeder, baarmoederhals of vagina.
Minder vaak komt het voor dat het hormonale systeem normaal functioneert, maar dat een ander probleem de menstruatie verhindert. Zo kan de menstruatie uitblijven omdat de baarmoeder littekens vertoont (syndroom van Asherman), omdat de baarmoederhals vernauwd is (cervixstenose) of omdat een geboorteafwijking de afvoer van menstruatiebloed uit de vagina blokkeert.
Welke oorzaken het meest voorkomen, hangt af van de vraag of de amenorroe primair of secundair is.
Primaire amenorroe
De aandoeningen die primaire amenorroe veroorzaken zijn relatief zeldzaam, maar de meest voorkomende zijn:
- een genetische aandoening
- een aangeboren afwijking van de voortplantingsorganen die de doorstroming van menstruatiebloed blokkeert (zoals een onvolkomen maagdenvlies)
Genetische aandoeningen zijn:
- Turner-syndroom
- Kallmann-syndroom
- overproductie van mannelijke hormonen door de bijnieren (congenitale bijnierhyperplasie)
- genitale aandoeningen die leiden tot dubbelzinnige geslachtsorganen (pseudo-hermafroditisme of echt hermafroditisme)
- stoornissen die resulteren in het hebben van een Y-chromosoom (wat normaal alleen bij mannen voorkomt)
Genetische aandoeningen en aangeboren afwijkingen die primaire amenorroe veroorzaken, worden soms pas in de puberteit opgemerkt. Deze aandoeningen veroorzaken alleen primaire amenorroe, geen secundaire.
Soms wordt de puberteit uitgesteld bij meisjes die geen aandoening hebben, en begint de normale menstruatie gewoon op latere leeftijd. Een dergelijke vertraagde puberteit kan voorkomen in families.
Secundaire amenorroe
De meest voorkomende oorzaken zijn:
- zwangerschap
- borstvoeding
- storing van de hypothalamus
- polycysteus ovarium syndroom
- voortijdige menopauze (primaire ovariële insufficiëntie)
- storing van de hypofyse of de schildklier
- gebruik van bepaalde medicijnen, zoals anticonceptiepillen, antidepressiva of antipsychotica
Zwangerschap is de meest voorkomende oorzaak van amenorroe bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd.
De hypothalamus kan om verschillende redenen slecht functioneren:
- stress of overmatige lichaamsbeweging (zoals bij wedstrijdsporters, vooral vrouwen die sporten met een laag lichaamsgewicht)
- slechte voeding (zoals bij vrouwen met een eetstoornis of die veel zijn afgevallen)
- psychische aandoeningen (zoals depressie of obsessieve-compulsieve stoornis)
- bestraling van de hersenen of een hersenletsel
De hypofyse kan slecht functioneren omdat:
- hij beschadigd is door een aandoening (zoals een tumor) of een hoofdletsel
- niveaus van prolactine hoog zijn
Antidepressiva, antipsychotische medicijnen, orale anticonceptiva (soms) of bepaalde andere medicijnen kunnen de prolactinespiegel doen stijgen, net als hypofysetumoren en sommige andere aandoeningen.
De schildklier kan amenorroe veroorzaken als deze onderactief (hypothyreoïdie) of overactief (hyperthyreoïdie) is.
Minder vaak voorkomende oorzaken van secundaire amenorroe zijn chronische aandoeningen (vooral van de longen, het spijsverteringskanaal, het bloed, de nieren of de lever), sommige auto-immuunziekten, kanker, HIV-infectie, bestralingstherapie, verwondingen aan het hoofd, een hydatidiforme moedervlek (overwoekering van weefsel van de placenta), het syndroom van Cushing en een slechte werking van de bijnieren. Littekens in de baarmoeder (meestal door een infectie of operatie), poliepen en vleesbomen kunnen ook secundaire amenorroe veroorzaken.
Genetische aandoeningen, zoals het Fragile X syndroom, kunnen ertoe leiden dat de menstruatie vroegtijdig stopt (vroegtijdige menopauze).
Evaluatie
Artsen bepalen of amenorroe primair of secundair is. Deze informatie kan hen helpen de oorzaak vast te stellen.
Waarschuwingssymptomen
Bepaalde symptomen bij meisjes en vrouwen met amenorroe zijn reden tot zorg:
- vertraagde puberteit
- ontwikkeling van mannelijke kenmerken, zoals overmatige lichaamsbeharing, een diepere stem en grotere spieren
- problemen met het gezichtsvermogen
- een verminderd reukvermogen (wat een symptoom kan zijn van het Kallmann-syndroom)
- een melkachtige tepelafscheiding die spontaan optreedt (dat wil zeggen, zonder dat in de tepel wordt geknepen of anderszins wordt gestimuleerd)
- een aanzienlijke gewichtsverandering
Wanneer naar de huisarts
Meisjes moeten binnen een paar weken naar de dokter gaan als:
- zij op 13-jarige leeftijd nog geen tekenen van puberteit hebben (zoals borstontwikkeling of een groeispurt)
- de menstruatie 3 jaar na het begin van de borstontwikkeling nog niet is begonnen
- de menstruatie is niet begonnen op 15-jarige leeftijd bij meisjes die normaal groeien en secundaire geslachtskenmerken hebben ontwikkeld
Deze meisjes kunnen primaire amenorroe hebben.
Als meisjes of vrouwen in de vruchtbare leeftijd een menstruatie hebben gehad die is gestopt, moeten ze naar een arts gaan als ze:
- 3 menstruaties hebben gemist
- minder dan 9 menstruaties per jaar
- een plotselinge verandering in het menstruatiepatroon
Deze vrouwen kunnen secundaire amenorroe hebben. Artsen doen altijd een zwangerschapstest als ze vrouwen beoordelen op secundaire amenorroe. Vrouwen kunnen een zwangerschapstest doen voordat ze naar de dokter gaan.
Wat de arts doet
Voor de menstruatieanamnese bepalen artsen of de amenorroe primair of secundair is door het meisje of de vrouw te vragen of zij ooit een menstruatie heeft gehad. Zo ja, dan wordt haar gevraagd hoe oud zij was toen de menstruatie begon en wanneer de laatste menstruatie plaatsvond. Haar wordt ook gevraagd de menstruaties te beschrijven:
- hoeveel dagen ze duurde
- hoe vaak ze voorkwamen
- of ze ooit regelmatig waren
- hoe regelmatig ze de afgelopen 3 tot 12 maanden waren
- hoe zwaar ze waren
- of haar borsten gevoelig waren en of ze stemmingswisselingen had die verband hielden met de menstruatie
Als een meisje nooit ongesteld is geweest, vragen de artsen:
- of er borsten zijn ontstaan en zo ja, op welke leeftijd
- of ze een groeispurt heeft gehad en zo ja, op welke leeftijd
- of er schaam- en okselhaar (tekenen van puberteit) is verschenen en zo ja, op welke leeftijd
- of een ander familielid een abnormale menstruatie heeft gehad
Met deze informatie kunnen artsen bepaalde oorzaken uitsluiten. Informatie over vertraagde puberteit en genetische aandoeningen bij familieleden kan artsen helpen bepalen of de oorzaak een genetische aandoening is.
Artsen vragen naar andere symptomen die op een oorzaak kunnen wijzen en naar het gebruik van medicijnen (waaronder voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen, voedingssupplementen en opioïden), lichaamsbeweging, eetgewoonten en andere aandoeningen die amenorroe kunnen veroorzaken.
Tijdens het lichamelijk onderzoek bepalen de artsen of er secundaire geslachtskenmerken zijn ontwikkeld. Er wordt een borstonderzoek gedaan. Er wordt een bekkenonderzoek gedaan om na te gaan of de geslachtsorganen zich normaal ontwikkelen en om te controleren op afwijkingen in de voortplantingsorganen.
Artsen controleren ook op symptomen die op een oorzaak kunnen wijzen, zoals:
- een melkachtige afscheiding uit beide tepels: Mogelijke oorzaken zijn hypofysestoornissen en medicijnen die de prolactinespiegel verhogen (een hormoon dat de melkproductie stimuleert)
- hoofdpijn, gehoorverlies en gedeeltelijk of dubbel zicht: Mogelijke oorzaken zijn tumoren van de hypofyse of hypothalamus
- ontwikkeling van mannelijke kenmerken, zoals overmatige lichaamsbeharing, een diepere stem en grotere spiermassa: Mogelijke oorzaken zijn polycysteus ovarium syndroom, tumoren die mannelijke hormonen produceren, en gebruik van medicijnen zoals synthetische mannelijke hormonen (androgenen), antidepressiva, of hoge doses synthetische vrouwelijke hormonen genaamd progestines
- opvliegers, vaginale droogheid en nachtelijk zweten: Mogelijke oorzaken zijn een vroegtijdige menopauze, een aandoening waarbij de eierstokken niet goed functioneren, bestraling en chemotherapie
- slapheid (tremoren) bij gewichtsverlies of traagheid bij gewichtstoename: Deze symptomen wijzen op een schildklieraandoening
- erosie van tandglazuur, vergrote speekselklieren in de wangen (parotis klieren), en ontsteking van de slokdarm: Deze symptomen wijzen op een eetstoornis, zoals anorexia nervosa
Testen
Bij meisjes of vrouwen in de vruchtbare leeftijd kan het onderzoek bestaan uit:
- een zwangerschapstest
- bloedonderzoek om de hormoonspiegels te meten
- een beeldvormende test of procedure om het voortplantingssysteem te onderzoeken (zoals ultrasonografie of hysteroscopie)
- soms gebruik van hormonale medicijnen om te bepalen of deze een menstruatie uitlokken
Een zwangerschapstest wordt soms ook gedaan bij meisjes die geen menstruatie hebben gehad of seksuele activiteit hebben gemeld. Als zwangerschap is uitgesloten, worden andere tests gedaan op basis van de resultaten van het onderzoek en de vermoedelijke oorzaak.
Als meisjes nooit ongesteld zijn geweest (primaire amenorroe) en normale secundaire geslachtskenmerken hebben, begint het onderzoek met hormonaal bloedonderzoek, een lichamelijk onderzoek en echografie om na te gaan of er sprake is van aangeboren afwijkingen die kunnen verhinderen dat menstruatiebloed de baarmoeder verlaat. Als geboorteafwijkingen ongebruikelijk of moeilijk vast te stellen zijn, kan MRI (magnetic resonance imaging) worden gedaan.
De tests worden meestal in een bepaalde volgorde uitgevoerd en daarbij worden oorzaken opgespoord of weggenomen. Als de symptomen wijzen op een specifieke aandoening, kan eerst op die aandoening worden getest. Bijvoorbeeld, als vrouwen hoofdpijn en zichtproblemen hebben, wordt een MRI van de hersenen gedaan om te controleren op een hypofysetumor. Of en welke aanvullende onderzoeken nodig zijn, hangt af van de resultaten van de eerdere onderzoeken.
Typische onderzoeken zijn:
- bloedonderzoek om het niveau te meten van bepaalde hormonen, waaronder prolactine (om te controleren op hoge niveaus, die de menstruatie kunnen verstoren), schildklierhormonen (om te controleren op schildklieraandoeningen), follikelstimulerend hormoon (om te controleren op problemen met de werking van de hypofyse of de hypothalamus) en mannelijke hormonen (om te controleren op aandoeningen die mannelijke kenmerken doen ontstaan)
- beeldvormend onderzoek van de buik en het bekken om te zoeken naar een tumor in de eierstokken of de bijnieren (meestal echografie, maar soms computertomografie (CT-scan) of MRI-scan)
- onderzoek van chromosomen in een weefselmonster (zoals bloed) om te controleren op genetische afwijkingen
- een procedure om de binnenkant van de baarmoeder of eileiders te bekijken (hysteroscopie of hysterosalpingografie) en te controleren op verstoppingen in deze organen en andere afwijkingen
- gebruik van hormonen (oestrogeen en een progestageen of progesteron) om te proberen de menstruatie op te wekken
Bij een hysteroscopie brengen artsen een dunne kijkbuis in via de vagina en de baarmoederhals om de binnenkant van de baarmoeder te bekijken. Deze procedure kan poliklinisch worden uitgevoerd in een dokterspraktijk of in een ziekenhuis.
Voor hysterosalpingografie worden röntgenfoto's gemaakt nadat een stof die zichtbaar is op röntgenfoto's (een radiopaak contrastmiddel) via de baarmoederhals in de baarmoeder en de eileiders is geïnjecteerd. Hysterosalpingografie wordt meestal poliklinisch uitgevoerd in een radiologieafdeling van een ziekenhuis.
Hormonen (progestageen of oestrogeen plus progestageen) kunnen via de mond worden toegediend om te proberen de menstruatie op gang te brengen. Als de hormonen de menstruatie opwekken, kan de oorzaak liggen in een storing van het hormonale systeem dat de menstruatie regelt of in een vervroegde menopauze. Als de hormonen de bloeding niet opwekken, kan de oorzaak een aandoening van de baarmoeder zijn of een structurele afwijking die verhindert dat het menstruatiebloed naar buiten stroomt.
Behandeling
Wanneer amenorroe het gevolg is van een specifieke aandoening, wordt die aandoening zo mogelijk behandeld.
Met een dergelijke behandeling wordt de menstruatie soms hervat.
Als een vrouw bijvoorbeeld een hormonale stoornis heeft die kan worden behandeld, zoals een onderactieve schildklier (hypothyreoïdie),
of een afwijking die de doorstroming van het menstruatiebloed blokkeert en operatief kan worden hersteld,
wordt de menstruatie meestal hervat.
Als de menstruatie bij een meisje nooit is begonnen en alle testresultaten normaal zijn, moet zij elke 3 tot 6 maanden een arts raadplegen om de voortgang van de puberteit te controleren. Zij kan progestageen en soms oestrogeen krijgen om de menstruatie op gang te brengen en de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken, zoals borsten, te stimuleren.
Problemen in verband met amenorroe kunnen behandeling vereisen, zoals:
- problemen met zwanger worden (onvruchtbaarheid): Het kan nodig zijn om hormonale medicijnen te nemen om het vrijkomen van een eicel (ovulatie) op gang te brengen als een zwangerschap gewenst is
- symptomen en langetermijneffecten van oestrogeentekort, zoals verminderde botdichtheid (osteoporose), vaginale droogheid en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten: Hormonale medicijnen (genaamd menopauzale hormoontherapie of hormoonvervangingstherapie) kunnen worden overwogen
- overmatige lichaamsbeharing: Behandeling van de aandoening die amenorroe veroorzaakt kan helpen, of overtollig haar kan worden beheerd met ontharingstechnieken
De effecten van oestrogeentekort kunnen worden geminimaliseerd door vitamine D te nemen, door meer calcium te consumeren in de voeding of in supplementen, of door medicijnen te nemen, waaronder hormoontherapie en medicijnen die botverlies voorkomen, zoals bisfosfonaten of denosumab.
In zeldzame gevallen hebben meisjes een genetische aandoening die problemen met de hormoonfunctie veroorzaakt. Genetische aandoeningen, zoals het syndroom van Turner, kunnen niet worden genezen. Als vrouwen een Y-chromosoom hebben, raden artsen aan beide eierstokken operatief te verwijderen, omdat het hebben van een Y-chromosoom het risico op eierstokkanker verhoogt. Eierstokkanker begint in de cellen die eicellen produceren (kiemcellen) in de eierstokken.
Belangrijke punten
|
Bronnen:
- Merck Manual, professional version
- Merck Manual, consumer version
- Wiki Nederlandstalig
- Wiki Engelstalig
| Laatste wijziging: 19 maart 2023 | Colofon Disclaimer Privacy Zoeken Copyright © 2002- G. Speek |