Moe / Vermoeid meer speciale onderwerpen  

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat is het?
Er is sprake van vermoeidheid wanneer iemand een sterke behoefte aan rust voelt en zo weinig energie heeft dat het moeilijk is om activiteiten te beginnen en vol te houden.
Vermoeidheid is normaal na lichamelijke inspanning, langdurige stress en slaaptekort. Vermoeidheid die toeneemt en zich ontwikkelt na activiteiten die er eerder geen aanleiding toe gaven, kan echter een van de symptomen zijn, of soms het eerste symptoom van een aandoening.

Oorzaak   
De meeste ernstige en vele minder ernstige ziekten veroorzaken vermoeidheid. De meeste van deze aandoeningen hebben echter andere, meer opvallende symptomen (bijvoorbeeld pijn, hoest, koorts of geelzucht) die de persoon naar de dokter brengen. Deze discussie richt zich op aandoeningen waarbij vermoeidheid het eerste of ernstigste symptoom is.

Gemeenschappelijke oorzaken
Er is geen vaste scheidslijn tussen oorzaken op basis van de duur van de vermoeidheid. Artsen vinden echter dat bepaalde oorzaken vaker voorkomen, afhankelijk van hoe lang mensen al moe zijn voordat ze medische hulp zoeken. Recente vermoeidheid (minder dan 1 maand) heeft vele oorzaken, maar de meest voorkomende zijn de volgende:

Voor langdurige vermoeidheid (van 1 tot 6 maanden) zijn de meest voorkomende oorzaken de volgende:

Voor chronische vermoeidheid (die langer dan 6 maanden duurt) zijn de meest voorkomende oorzaken de volgende:

  • chronisch vermoeidheidssyndroom (nu soms myalgische encefalomyelitis of systemische inspanningsintolerantie genoemd)
  • postviraal vermoeidheidssyndroom
  • geestelijke gezondheidsstoornis (zoals depressie)
  • bijwerkingen van geneesmiddelen

Het chronisch vermoeidheidssyndroom is een aandoening met onbekende oorzaak die leidt tot vermoeidheid en bepaalde andere symptomen. Niet iedereen die zonder aanwijsbare reden vermoeidheid heeft, heeft het chronisch vermoeidheidssyndroom. Mensen met COVID-19 kunnen symptomen hebben die weken of zelfs maanden aanhouden, wat bekend staat als "lange COVID" of "langdurige COVID" en lijkt op het chronisch vermoeidheidssyndroom.

Minder vaak voorkomende oorzaken
Stoppen met cocaïne kan ernstige vermoeidheid veroorzaken. Minder voorkomende oorzaken van langdurige of chronische vermoeidheid zijn bijnieronderactiviteit en hypofyseonderactiviteit.

Evaluatie   
Vermoeidheid kan zeer subjectief zijn. Mensen verschillen in wat zij als vermoeidheid beschouwen en hoe zij die beschrijven. Er zijn ook weinig manieren om vermoeidheid objectief te bevestigen of te zeggen hoe ernstig die is. Artsen beginnen een evaluatie meestal door te proberen echte vermoeidheid te onderscheiden van andere symptomen die mensen vermoeidheid noemen.

  • zwakte: zwakte is gebrek aan spierkracht waardoor mensen moeite hebben om de aangetaste spieren te bewegen. Zwakte is typisch een symptoom van een aandoening van het zenuwstelsel of de spieren. Aandoeningen zoals myasthenia gravis en het Eaton-Lambert syndroom kunnen zwakte veroorzaken die verergert bij activiteit, wat verward kan worden met vermoeidheid
  • kortademigheid: mensen, zoals mensen met bepaalde hart- en longaandoeningen, worden kortademig bij activiteit, maar voelen zich in rust niet vermoeid
  • slaperigheid: overmatige slaperigheid is een symptoom van slaaptekort (bijvoorbeeld veroorzaakt door levensstijl of door aandoeningen als allergische rhinitis, gastro-oesofageale refluxziekte, pijnlijke aandoeningen van het bewegingsapparaat, slaapapneu en ernstige langdurige aandoeningen). Geeuwen en in slaap vallen gedurende de dag komen vaak voor. Veel mensen met vermoeidheid hebben echter een verstoorde slaap, zodat symptomen van slaaptekort en vermoeidheid elkaar kunnen overlappen

Waarschuwingssignalen   
Bij mensen met vermoeidheid zijn bepaalde symptomen en kenmerken reden tot bezorgdheid. Deze omvatten:

Wanneer naar de huisarts   
Alle mensen voelen af en toe vermoeidheid, en niet elk geval van vermoeidheid hoeft door een arts te worden beoordeeld, vooral als het gepaard gaat met een acute ziekte (zoals een acute infectie) of na een week of zo weer overgaat. Vermoeidheid die langer lijkt te duren of geen duidelijke verklaring heeft, moet echter worden geëvalueerd.

Oudere volwassenen met nieuwe of andere hoofdpijn of gezichtsverlies en mensen met ernstige begeleidende symptomen moeten onmiddellijk een arts raadplegen. Zelfs als ze geen andere symptomen hebben, moeten oudere volwassenen met vermoeidheid zo snel mogelijk naar hun arts gaan. Andere mensen met andere waarschuwingssignalen moeten binnen enkele dagen een arts raadplegen. Mensen die geen waarschuwingssignalen hebben, moeten hun arts bellen. De arts kan beslissen hoe el ze gezien moeten worden. Meestal is een vertraging van een week of zo niet schadelijk.

Wat doet de arts   
Artsen stellen eerst vragen over de symptomen en de medische voorgeschiedenis van de persoon. Daarna doen ze een lichamelijk onderzoek. Wat ze tijdens de voorgeschiedenis en het lichamelijk onderzoek vinden, suggereert vaak een oorzaak van de vermoeidheid en de tests die mogelijk moeten worden gedaan.
Artsen vragen de persoon:

  • zo nauwkeurig mogelijk te beschrijven wat onder vermoeidheid wordt verstaan
  • hoe lang de vermoeidheid al duurt
  • wanneer de vermoeidheid optreedt in verhouding tot rust en activiteit
  • welke andere symptomen zich voordoen (zoals koorts, nachtelijk zweten of kortademigheid)
  • welke maatregelen de vermoeidheid verlichten of verergeren

Hoe de vermoeidheid de werk- en sociale activiteiten van de persoon beïnvloedt:

  • vrouwen wordt gevraagd naar hun menstruatiegeschiedenis
  • alle mensen wordt gevraagd naar dieet, angst, depressie en alcohol- en drugsgebruik (inclusief gebruik van vrij verkrijgbare en recreatieve geneesmiddelen)

Artsen doen vervolgens een lichamelijk onderzoek. Omdat veel aandoeningen vermoeidheid kunnen veroorzaken, is het lichamelijk onderzoek zeer grondig, vooral bij mensen met chronische vermoeidheid. In het bijzonder doen artsen ook een neurologisch onderzoek om de spierkracht en -tonus, reflexen, gang, stemming en mentale status van de persoon te evalueren. De voorgeschiedenis en het lichamelijk onderzoek zullen eerder de oorzaak aan het licht brengen van vermoeidheid die recent is ontstaan. Een oorzaak wordt ook eerder gevonden wanneer vermoeidheid een van de vele symptomen is dan wanneer vermoeidheid het enige symptoom is. Vermoeidheid die verergert bij activiteit en vermindert bij rust suggereert een lichamelijke aandoening.

Testen   
De noodzaak van testen hangt af van wat artsen vinden tijdens de anamnese en het lichamelijk onderzoek. Artsen testen bijvoorbeeld op infectie met het humaan immunodeficiëntievirus (HIV) en tuberculose als mensen risicofactoren hebben. Testen op andere infecties of kanker wordt meestal alleen gedaan als de bevindingen van mensen deze oorzaken suggereren. In het algemeen is het waarschijnlijker dat mensen die al lange tijd vermoeidheid hebben en mensen met waarschuwingssignalen getest moeten worden.

Als mensen naast vermoeidheid geen andere bevindingen hebben, doen veel artsen een paar gewone bloedonderzoeken. Ze kunnen bijvoorbeeld een volledig bloedbeeld, bloedonderzoek om de lever-, schildklier- en nierfunctie te meten, en een bloedtest die de erytrocytenbezinkingssnelheid wordt genoemd en die de aanwezigheid van ontstekingen suggereert. Dergelijk bloedonderzoek brengt de oorzaak echter vaak niet aan het licht.

Behandeling   
De behandeling is gericht op de oorzaak van de vermoeidheid. Mensen met het chronisch vermoeidheidssyndroom of vermoeidheid zonder duidelijke oorzaak kunnen worden geholpen met fysiotherapie die een toenemende mate van lichaamsbeweging omvat en met psychologische ondersteuning (bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie). Concentratie op verbetering van de slaap en verbetering van de pijn kan ook nuttig zijn.

Essentieel voor ouderen   
Hoewel het normaal is dat mensen trager worden naarmate ze ouder worden, is vermoeidheid niet normaal. Vermoeidheid is bij ouderen vaker het eerste symptoom van een aandoening. Zo kan het eerste symptoom van een longontsteking bij een oudere vrouw eerder vermoeidheid zijn dan longsymptomen (zoals hoesten of ademhalingsmoeilijkheden) of koorts. Bij ouderen kan het eerste symptoom van andere aandoeningen, zoals reuzencelarteritis, ook vermoeidheid zijn. Omdat een ernstige ziekte zich snel kan openbaren na plotselinge vermoeidheid bij ouderen, is het belangrijk de oorzaak zo snel mogelijk vast te stellen.

Belangrijke punten over vermoeidheid
  • vermoeidheid is een veel voorkomend symptoom.
  • vermoeidheid is vooral zorgwekkend als het gepaard gaat met bepaalde waarschuwingssymptomen, zoals aanhoudend, onbedoeld gewichtsverlies of chronische koorts of nachtelijk zweten.
  • als een arts geen bevindingen vindt die wijzen op een oorzaak van de vermoeidheid, zijn tests vaak niet nuttig om de oorzaak vast te stellen.
  • een succesvolle behandeling van chronische vermoeidheid kan werk en doorzettingsvermogen vergen.
  • vermoeidheid bij ouderen is geen normaal onderdeel van het ouder worden.

Bronnen:

Laatste wijziging: 15 maart 2023
  Einde van de pagina