| Speekselklieraandoeningen | meer keel, neus, oren |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
|
|
- speekselklieren kunnen slecht functioneren, geïnfecteerd raken of geblokkeerd raken door stenen in hun kanalen
- niet goed functionerende speekselklieren produceren minder speeksel, wat een droge mond en tandbederf veroorzaakt
- geïnfecteerde of verstopte speekselklieren veroorzaken pijn
- de speekselvloed kan worden gemeten of artsen kunnen een biopsie nemen van het speekselklierweefsel
- soms kunnen verstoppingen in de kanalen die uit de speekselklieren lopen worden verwijderd, maar sommige mensen moeten speekselvervangers gebruiken
Er zijn drie grote paar speekselklieren in de mond:
- de parotisklieren, het grootste paar speekselklieren, liggen net achter de kaakhoek, onder en voor de oren
- de sublinguale klieren liggen onder de zijkant van de tong
- de submandibulaire klieren liggen onder de zijkant van de kaak
Naast deze grote klieren zijn er veel kleine speekselklieren verspreid over de hele mond. Alle klieren produceren speeksel, dat helpt bij het afbreken van voedsel als onderdeel van het spijsverteringsproces.
Verschillende soorten aandoeningen tasten de speekselklieren aan:
- storing van de speekselklier
- speekselklierstenen
- speekselklierontsteking
- zwelling van de speekselklier
Storing van de speekselklier
Stoornissen in de speekselklier komen vaker voor bij volwassenen en hebben meestal te maken met een te lage speekselproductie. Als er te weinig of bijna geen speeksel wordt geproduceerd, voelt de mond droog aan. Deze aandoening wordt xerostomie (droge mond) genoemd.
Bepaalde aandoeningen kunnen de speekselproductie verminderen:
- ziekten, zoals het Sjögren-syndroom, reumatoïde artritis en lupus (systemische lupus erythematosus)
- infecties, zoals infectie met het humaan immunodeficiëntievirus (HIV)
- geneesmiddelen, zoals bepaalde antidepressiva, antihistaminica, antipsychotica, anti-Parkinson geneesmiddelen, kalmeringsmiddelen, methyldopa, diuretica en illegale methamfetamine
- chemotherapie of bestraling van hoofd en nek voor de behandeling van kanker, of radioactief jodium voor de behandeling van schildklierkanker
Een droge mond door bestraling is meestal blijvend, vooral als de stralingsdosis hoog is. Een droge mond door chemotherapie is meestal tijdelijk.
Niet alle gevallen van een droge mond worden echter veroorzaakt door een slechte werking van de speekselklier. Een droge mond kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door:
- te weinig vloeistof drinken
- ademen door de mond
- angst of stress
De mond kan ook wat uitdrogen naarmate iemand ouder wordt, hoewel het uitdrogen in zulke gevallen vaker wordt veroorzaakt door het innemen van een medicijn dat een droge mond veroorzaakt dan door het verouderingsproces zelf.
Omdat speeksel een aanzienlijke natuurlijke bescherming biedt tegen tandbederf, leidt onvoldoende speeksel tot meer gaatjes, vooral in de wortels van tanden en kiezen. Een ernstige vorm van een droge mond kan ook leiden tot problemen met spreken en slikken.
In zeldzame gevallen produceren de speekselklieren te veel speeksel. Een verhoogde speekselproductie is meestal van korte duur en treedt op als reactie op het eten van bepaald voedsel, zoals zuur voedsel. Soms kan zelfs de gedachte aan het eten van dit voedsel de speekselproductie verhogen.
Speekselklierstenen
Er kan zich een steen vormen uit de zouten in het speeksel. Stenen kunnen zich vooral vormen wanneer mensen uitgedroogd zijn
of medicijnen nemen die de speekselproductie verminderen. Mensen met
jicht
hebben ook meer kans op de vorming van stenen. Speekselklierstenen komen het meest voor bij volwassenen.
Ongeveer 25% van de mensen met stenen heeft er meer dan één.
Speekselklierstenen veroorzaken problemen wanneer ze de buis (duct) blokkeren die het speeksel van de klier naar de mond brengt. Door de verstopping loopt het speeksel terug in het kanaal, waardoor de speekselklier pijnlijk opzwelt. Een verstopt kanaal en een klier gevuld met stilstaand speeksel kan geïnfecteerd raken met bacteriën.
Een typisch symptoom van een verstopte speekselklier is zwelling en pijn ter hoogte van de aangetaste klier. De pijn en zwelling verergeren na het eten, vooral als mensen iets eten dat de speekselvloed stimuleert (zoals augurk of citroensap), want als het kanaal geblokkeerd is, kan het speeksel nergens heen en zwelt de klier op. De zwelling kan na een paar uur afnemen en het kanaal kan dan een stroom speeksel afgeven. Sommige stenen veroorzaken geen symptomen.
Speekselklierontsteking
Speekselklierontsteking wordt ook wel sialadenitis genoemd. De meeste speekselklierinfecties treden op bij mensen die iets hebben dat de
speekselvloed blokkeert (zoals een steen) of die een zeer lage speekselvloed hebben. Een infectie komt het vaakst voor in de
oorspeekselklier en treedt meestal op bij mensen die:
- in de 50 of 60 zijn
- chronisch ziek zijn en een droge mond hebben
- het syndroom van Sjögren hebben
- bestraling van de mond hebben ondergaan of radioactief jodium hebben gebruikt voor schildklierkanker
De bof is een virale infectie die meestal de oorspeekselklier aantast, samen met andere delen van het lichaam. De bof komt vooral voor bij mensen die geen bofvaccin hebben gehad.
Adolescenten en jongvolwassenen met anorexia zijn ook vatbaar voor deze infectie. Het gebruikelijke infecterende organisme is de bacterie Staphylococcus aureus.
Mensen met een bacteriële infectie van een speekselklier hebben koorts, koude rillingen en pijn en zwelling aan de kant van het gezicht met de geïnfecteerde klier. De huid boven de geïnfecteerde klier wordt rood en gezwollen. Soms vormt zich een verzameling pus (abces) in de klier en komt er een kleine hoeveelheid pus uit het kanaal van de klier.
Speekselklierzwelling
Kinderbof, bepaalde bacteriële infecties (bijvoorbeeld van de amandelen of tanden) en andere ziekten die meestal vaker voorkomen
bij volwassenen (zoals AIDS,
Sjögren-syndroom,
diabetes mellitus,
sarcoïdose
en boulimie)
veroorzaken vaak zwelling van de belangrijkste speekselklieren.
Zwelling kan ook het gevolg zijn van kankergezwellen (kwaadaardig) of niet-kankergezwellen (goedaardig) in de speekselklieren. Zwelling als gevolg van een tumor is meestal steviger dan zwelling als gevolg van een infectie. Als de tumor kankerachtig is, kan de klier hard aanvoelen en stevig vastzitten aan de omliggende weefsels. De meeste niet-kanker tumoren zijn beweeglijk.
Een verwonding aan de onderlip, bijvoorbeeld door per ongeluk bijten, kan een van de kleine speekselklieren daar beschadigen en de speekselvloed blokkeren. Als gevolg daarvan kan een aangetaste klier opzwellen en een klein, zacht knobbeltje (mucocele = uitzetting van een holte door ophoping van slijm), vormen dat er blauwachtig uitziet. Het bultje verdwijnt meestal vanzelf binnen een paar weken tot maanden.
Diagnose
- biopsie
- endoscopie
- beeldvormende tests
- voor infectie, kweek van pus uit de speekselklierbuis
Er zijn geen goede tests om de speekselproductie te meten. De speekselklieren kunnen echter worden uitgeknepen (gemolken) en de kanalen kunnen worden geobserveerd op speekselvloed.
Een zwelling door een verstopping van een speekselklier wordt gediagnosticeerd omdat er een verband is tussen de pijn en het eten of drinken van iets dat de speekselvloed stimuleert. Om andere oorzaken van zwelling te diagnosticeren, kan een tandarts of arts een biopsie uitvoeren om een monster van het speekselklierweefsel te nemen en dit onder een microscoop te onderzoeken. Andere oorzaken van verstopping kunnen worden opgespoord met nieuwere technieken waarbij zeer kleine kijkbuisjes (endoscopen) worden gebruikt die in de speekselklierbuisjes kunnen worden ingebracht.
Als artsen de diagnose niet kunnen stellen tijdens het lichamelijk onderzoek, kunnen ze bepaalde beeldvormende tests doen, zoals computertomografie (CT-scan), ultrasonografie en sialografie. Sialografie is een soort röntgenfoto die wordt gemaakt nadat een kleurstof die zichtbaar is op röntgenfoto's in de speekselklieren en -kanalen is geïnjecteerd.
Als er een infectie wordt vermoed, zoeken artsen naar ontstekingen op beeldvormende tests, zoals een CT-scan (Computed Tomography), ultrasonografie of MRI-scan (Magnetic Resonance Imaging). Als de arts pus uit het kanaal van de aangetaste klier kan persen, wordt dit gekweekt (naar het laboratorium gestuurd om te proberen bacteriën te kweken).
Behandeling
- voor een droge mond, goede mondhygiëne en soms medicijnen
- voor stenen, pijnstillers, vloeistoffen, fysieke maatregelen of soms verwijdering
- voor infectie, antibiotica en lichamelijke maatregelen
- voor zwelling, verschillende behandelingen, mogelijk inclusief chirurgie
Voor een droge mond moeten mensen:
- medicijnen vermijden die de speekselproductie verminderen
- de hele dag door vocht drinken
- regelmatig poetsen en flossen
- fluoridespoelingen gebruiken
- elke 3 tot 4 maanden naar de tandarts gaan voor onderzoek en reiniging
- soms een speekselvervanger met carboxymethylcellulose als mondspoeling gebruiken
- soms kauwen op suikervrije kauwgom of zuigen op xylitol zuigtabletten
Sommige tandartsen laten mensen 's nachts plastic tandbeschermers met fluoridegel dragen om tandbederf door een droge mond te voorkomen. Soms helpen medicijnen die de speekselproductie verhogen, zoals cevimeline of pilocarpine, de symptomen te verlichten. Dergelijke medicijnen helpen mogelijk niet als de speekselklieren beschadigd zijn door bestraling.
Bij speekselklierstenen kunnen mensen pijnstillers (analgetica) nemen, extra vocht drinken, de klieren masseren, warme kompressen aanbrengen en de speekselvloed op gang brengen met citroensap of partjes, zuur snoepgoed of een combinatie daarvan. Als de steen niet vanzelf overgaat, kan een tandarts de steen soms naar buiten duwen door aan beide kanten van het kanaal te drukken. Als dat niet lukt, kan een fijn, draadvormig instrument worden gebruikt om de steen eruit te trekken. Als laatste redmiddel kan de steen operatief of via een endoscoop worden verwijderd.
Bij een speekselklierinfectie geven artsen antibiotica en laten ze de klieren masseren en warme kompressen aanbrengen. Een speekselabces moet worden opengesneden en leeggezogen. Gehydrateerd blijven, speeksel opwekken met citroensap en harde snoepjes en een goede mondhygiëne zijn ook belangrijk.
De behandeling van speekselklierzwellingen varieert afhankelijk van de oorzaak. Een mucocele (uitzetting van een holte door ophoping van slijm) die niet vanzelf verdwijnt, kan operatief worden verwijderd als deze hinderlijk wordt. Op dezelfde manier kunnen zowel niet-kankerachtige als kankergezwellen van de speekselklier meestal operatief worden verwijderd.
|
Spotlight op veroudering: droge mond
Veel oudere mensen hebben een droge mond. Hoewel het ouder worden zelf de vochtigheid in de mond slechts in geringe mate beïnvloedt, maakt het mensen vatbaarder voor aandoeningen die de mond uitdrogen en nemen ouderen vaker geneesmiddelen die de mond kunnen uitdrogen. Voor veel mensen is een droge mond slechts af en toe een ergernis. Voor anderen is het een hardnekkig probleem dat het proeven, kauwen, slikken, spreken en het dragen van een kunstgebit bemoeilijkt. Een aanhoudende droge mond verhoogt het risico op tandbederf en tandvleesaandoeningen. Een aanhoudende droge mond is meestal een symptoom van een aandoening of een bijwerking van een geneesmiddel. |
Bronnen:
| Laatste wijziging: 23 september 2023 | Colofon Disclaimer Privacy Zoeken Copyright © 2002- G. Speek |