Overzicht van het Autonome Zenuwstelsel meer hersenen, ruggenmerg en zenuwstelsel    Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals. Wat is het? Het autonome zenuwstelsel regelt bepaalde lichaamsprocessen, zoals de bloeddruk en de ademhalingssnelheid. Dit systeem werkt automatisch (autonoom), zonder dat iemand zich daar bewust van is. Stoornissen van het autonome zenuwstelsel kunnen elk lichaamsdeel of proces beïnvloeden. Autonome stoornissen kunnen omkeerbaar of progressief zijn. Anatomie van het autonome zenuwstelsel Het autonome zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel dat de inwendige organen voedt, waaronder de bloedvaten, maag, darmen, lever, nieren, blaas, geslachtsorganen, longen, pupillen, hart en zweet-, speeksel- en spijsverteringsklieren. Het autonome zenuwstelsel heeft twee hoofdafdelingen: sympathisch parasympatisch Nadat het autonome zenuwstelsel informatie over het lichaam en de externe omgeving heeft ontvangen, reageert het door lichaamsprocessen te stimuleren, zoals via de sympathische afdeling, of te remmen, zoals via de parasympathische afdeling. Bij een autonome zenuwbaan zijn twee zenuwcellen betrokken. Eén cel bevindt zich in de hersenstam of het ruggenmerg. Deze is door zenuwvezels verbonden met de andere cel, die zich in een cluster van zenuwcellen bevindt (een autonoom ganglion genoemd). Zenuwvezels van deze ganglia staan in verbinding met inwendige organen. De meeste ganglia voor de sympathische afdeling liggen net buiten het ruggenmerg aan beide zijden ervan. De zenuwknopen van de parasympathische afdeling liggen vlakbij of in de organen waarmee ze in verbinding staan. Het autonome zenuwstelsel Functie van het autonome zenuwstelsel Het autonome zenuwstelsel regelt interne lichaamsprocessen zoals de volgende: bloeddruk hart- en ademhalingsfrequentie lichaamstemperatuur spijsvertering stofwisseling (waardoor het lichaamsgewicht wordt beïnvloed) de balans van water en elektrolyten (zoals natrium en calcium) de productie van lichaamsvloeistoffen (speeksel, zweet en tranen) urineren ontlasting seksuele reactie Veel organen worden primair aangestuurd door ofwel de sympathische ofwel de parasympathische divisie. Soms hebben de twee divisies tegengestelde effecten op hetzelfde orgaan. Zo verhoogt de sympathische divisie de bloeddruk en verlaagt de parasympathische divisie deze. Over het algemeen werken de twee divisies samen om ervoor te zorgen dat het lichaam op de juiste manier reageert op verschillende situaties. Over het algemeen doet de sympathische afdeling het volgende: bereidt het lichaam voor op stressvolle of noodsituaties - vechten of vluchten Zo verhoogt de sympathische afdeling de hartslag en de kracht van de hartcontracties en verwijdt (verwijdt) de luchtwegen om gemakkelijker te kunnen ademen. Het zorgt ervoor dat het lichaam opgeslagen energie vrijmaakt. De spierkracht neemt toe. Deze afdeling zorgt er ook voor dat handpalmen zweten, pupillen verwijden en haren overeind gaan staan. Het vertraagt lichaamsprocessen die minder belangrijk zijn in noodsituaties, zoals spijsvertering en urineren. De parasympatische afdeling doet het volgende: regelt het lichaamsproces tijdens gewone situaties. Over het algemeen conserveert en herstelt de parasympathische afdeling. Het vertraagt de hartslag en verlaagt de bloeddruk. Het stimuleert het spijsverteringskanaal om voedsel te verwerken en afvalstoffen af te voeren. Energie uit het verwerkte voedsel wordt gebruikt om weefsels te herstellen en op te bouwen. Zowel de sympathische als parasympathische divisies zijn betrokken bij seksuele activiteit, net als de delen van het zenuwstelsel die vrijwillige handelingen besturen en sensatie van de huid overbrengen (somatisch zenuwstelsel). Twee belangrijke chemische boodschappers (neurotransmitters) worden gebruikt om te communiceren binnen het autonome zenuwstelsel: acetylcholine noradrenaline Zenuwvezels die acetylcholine afscheiden worden cholinerge vezels genoemd. Vezels die noradrenaline afscheiden worden adrenerge vezels genoemd. Over het algemeen heeft acetylcholine parasympathische effecten en heeft noradrenaline sympathische effecten. Acetylcholine heeft echter een aantal sympathische effecten. Het stimuleert bijvoorbeeld soms zweten of doet de haren rechtop staan. Oorzaken van autonome stoornissen    Autonome stoornissen kunnen het gevolg zijn van aandoeningen die de autonome zenuwen of delen van de hersenen beschadigen die de lichaamsprocessen helpen regelen, of ze kunnen uit zichzelf optreden, zonder duidelijke oorzaak. Veel voorkomende oorzaken van autonome stoornissen zijn diabetes (de meest voorkomende oorzaak) perifere zenuwaandoeningen veroudering ziekte van Parkinson Andere, minder vaak voorkomende oorzaken zijn onder andere de volgende: autonome neuropathieën atrofie van meerdere systemen autonome disfunctie ruggenmerg aandoeningen, overzicht bepaalde medicijnen aandoeningen van de neuromusculaire verbinding (waar zenuwen en spieren samenkomen), zoals botulisme en het Lambert-Eaton syndroom bepaalde virale infecties, waaronder COVID-19 letsel aan zenuwen in de nek, ook als gevolg van een operatie Autonome disfunctie die optreedt bij COVID-19 wordt nog onderzocht. Het kan orthostatische intolerantie veroorzaken en, minder vaak, een autonome neuropathie. Orthostatische intolerantie beschrijft een disfunctie van het autonome zenuwstelsel die optreedt wanneer iemand opstaat. De symptomen zijn onder andere licht in het hoofd, wazig zien, druk op het hoofd, hartkloppingen, beven, misselijkheid en ademhalingsmoeilijkheden. Zelfs bewustzijnsverlies kan optreden. Symptomen van autonome stoornissen    Bij mannen kan het moeilijk krijgen en houden van een erectie (erectiestoornis) een vroeg symptoom zijn van een autonome stoornis. Autonome stoornissen veroorzaken vaak duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd als gevolg van een te sterke daling van de bloeddruk wanneer iemand staat (orthostatische hypotensie). Mensen kunnen minder of helemaal niet zweten en daardoor warmte niet verdragen. De ogen en mond kunnen droog zijn. Na het eten kan iemand met een autonome stoornis zich voortijdig vol voelen of zelfs overgeven omdat de maag heel langzaam leegloopt (gastroparese genoemd). Sommige mensen plassen onwillekeurig (urine-incontinentie), vaak omdat de blaas overactief is. Andere mensen hebben moeite met het legen van de blaas (urineretentie) omdat de blaas onderactief is. Constipatie kan optreden of de controle over de stoelgang kan verloren gaan. De pupillen verwijden zich mogelijk niet en vernauwen (vernauwen) zich als het licht verandert. Diagnose van autonome stoornissen    evaluatie door een arts tests om te bepalen hoe de bloeddruk verandert tijdens bepaalde manoeuvres elektrocardiografie zweet testen Tijdens het lichamelijk onderzoek kunnen artsen controleren op tekenen van autonome stoornissen, zoals orthostatische hypotensie. Ze meten bijvoorbeeld de bloeddruk en hartslag terwijl iemand ligt of zit en nadat de persoon staat om te controleren hoe de bloeddruk verandert als de positie wordt veranderd. Als iemand opstaat, maakt de zwaartekracht het moeilijker voor het bloed uit de benen om terug naar het hart te gaan. De bloeddruk daalt dus. Ter compensatie pompt het hart harder en neemt de hartslag toe. De veranderingen in hartslag en bloeddruk zijn echter klein en van korte duur. Als de veranderingen groter zijn of langer duren, kan de persoon orthostatische hypotensie hebben. De bloeddruk wordt ook continu gemeten terwijl de persoon een Valsalva manoeuvre uitvoert (krachtig proberen uit te ademen zonder lucht door de neus of mond te laten ontsnappen - vergelijkbaar met persen tijdens een stoelgang). Elektrocardiografie wordt gedaan om te bepalen of de hartslag verandert zoals normaal tijdens diep ademhalen en de Valsalva manoeuvre. Er kan een kanteltafeltest worden gedaan om te controleren hoe de bloeddruk en hartslag veranderen als de positie wordt veranderd. Bij deze test wordt de bloeddruk gemeten voor en nadat de persoon, die plat op een kanteltafel ligt, in een rechtopstaande positie is gekanteld. De kanteltafeltest en de Valsalva-manoeuvre kunnen samen artsen helpen om te bepalen of een daling van de bloeddruk te wijten is aan een stoornis van het autonome zenuwstelsel. Artsen onderzoeken de pupillen op abnormale reacties of een gebrek aan reactie op veranderingen in licht. Er worden ook zweettesten gedaan. Bij een zweettest worden de zweetklieren gestimuleerd door elektroden die gevuld zijn met acetylcholine en op de benen en onderarm worden geplaatst. Vervolgens wordt het zweetvolume gemeten om te bepalen of de zweetproductie normaal is. Tijdens de test kan een licht branderig gevoel worden gevoeld. Bij de thermoregulatoire zweettest wordt een kleurstof op de huid aangebracht en wordt de persoon in een gesloten, verwarmd compartiment geplaatst om het zweten te stimuleren. Door het zweet verandert de kleurstof van kleur. Artsen kunnen dan het patroon van zweetverlies beoordelen, wat hen kan helpen bij het vaststellen van de oorzaak van de stoornis van het autonome zenuwstelsel. Andere onderzoeken, waaronder bloedonderzoek, kunnen worden gedaan om te controleren op aandoeningen die de autonome stoornis kunnen veroorzaken. Behandeling van autonome stoornissen    behandeling van de oorzaak indien deze is vastgesteld symptoomverlichting Stoornissen die mogelijk bijdragen aan de autonome stoornis worden behandeld. Als er geen andere stoornissen aanwezig zijn of als dergelijke stoornissen niet kunnen worden behandeld, ligt de nadruk op het verlichten van de symptomen. Eenvoudige maatregelen en soms medicijnen kunnen sommige symptomen van autonome stoornissen verlichten: orthostatische hypotensie:  Mensen wordt geadviseerd om het hoofd van het bed ongeveer 10 centimeter hoger te leggen en langzaam op te staan. Het dragen van een compressie- of steunkledij, zoals een buikband of steunkousen, kan helpen. Meer zout en water eten helpt om het volume van het bloed in de bloedsomloop en dus de bloeddruk op peil te houden. Soms worden medicijnen gebruikt. Fludrocortison helpt het bloedvolume en dus de bloeddruk op peil te houden. Midodrine helpt de bloeddruk op peil te houden door de slagaders te vernauwen (vernauwen). Deze medicijnen worden via de mond ingenomen verminderd of afwezig zweten:  Als zweten verminderd of afwezig is, is het nuttig om warme omgevingen te vermijden urine-incontinentie:  Oxybutynine, mirabegron, tamsulosine of tolterodine kunnen via de mond worden ingenomen om de spieren van een overactieve blaas te ontspannen. Als de incontinentie aanhoudt, kan het helpen om een katheter in de blaas te brengen. Mensen kunnen leren om deze zelf in te brengen urineretentie:  Als urineretentie optreedt omdat de blaas niet normaal kan samentrekken, kan mensen geleerd worden om zelf een katheter (een dun rubberen slangetje) via de plasbuis in de blaas te brengen. Door de katheter kan de vastgehouden urine in de blaas weglopen, wat verlichting geeft. Mensen brengen de katheter meerdere keren per dag in en verwijderen hem als de blaas leeg is. Bethanechol kan worden gebruikt om de tonus van de blaas te verhogen en zo het legen van de blaas te bevorderen constipatie:  Een vezelrijk dieet en ontlastingverzachters worden aanbevolen. Als de constipatie aanhoudt, kunnen klysma's nodig zijn erectiestoornissen:  De behandeling bestaat meestal uit orale inname van medicijnen zoals sildenafil, tadalafil of vardenafil. Soms worden ook vernauwingsapparaten (banden en ringen die aan de basis van de penis worden geplaatst) en/of vacuümapparaten gebruikt Medicijnen voor de behandeling van symptomen van autonome stoornissen Symptoom Medicatie Effect van de medicatie Constipatie Vezelsupplementen (zoals zemelen of psyllium) Ontlastingverzachters (zoals docusaat, lactulose of polyethyleenglycol) Vezelsupplementen maken de ontlasting voller en stimuleren zo de natuurlijke samentrekkingen van de darm. Vezelsupplementen en ontlastingverzachters helpen om voedsel sneller door de darm te laten stromen. Volheid in de maag Domperidon Erytromycine Metoclopramide Deze medicijnen stimuleren samentrekkingen in het spijsverteringskanaal en helpen zo het voedsel er sneller doorheen te verplaatsen. Erectiestoornissen Avanafil Sildenafil Tadalafil Vardenafil Deze medicijnen verhogen de frequentie, stijfheid en duur van erecties. Orthostatische hypotensie (een overmatige daling van de bloeddruk wanneer iemand gaat staan) Fludrocortison Deze medicatie helpt het lichaam zout vast te houden en helpt zo het bloedvolume en de bloeddruk op peil te houden.   Droxidopa Midodrine Deze medicijnen zorgen ervoor dat kleine slagaders (arteriolen) vernauwen (vernauwen) en helpen zo de bloeddruk op peil te houden. Hoge nood om te plassen, frequentie en incontinentie Mirabegron Oxybutynine Tamsulosine Tolterodine Deze medicijnen ontspannen de spieren van een overactieve blaas. Urineretentie Bethanechol Deze medicatie stimuleert samentrekkingen van de blaas en helpt zo bij het legen van de blaas. Bronnen: Merck Manual, professional version Merck Manual, consumer version Laatste wijziging: 11 december 2023   Einde van de pagina